Nobel Ödülü Nedir? Kimlere Verilir? İlk Nobel Ödülünü Kim Aldı?

Nobel Ödülü, 27 Kasım 1895 tarihli ve 30 Aralık 1896 tarihinde Stockholm‘de açıklanan vasiyetnamesiyle Alfred Nobel tarafından kurulan derneğin verdiği, insanlığa hizmet edenleri ödüllendirmek amacını taşıyan prestijli bir ödüldür. İlk Nobel Ödülleri 1901 tarihinde verilmeye başlanmıştır. Her yıl 7-14 Ekim tarihleri arasında verilen prestijli bu ödüller, Dünya’nın merakla beklediği ve akademik kariyeri olan yazar ve bilim adamlarının referans ödülü niteliğindedir.

Nobel Ödülleri, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından kişiler veya kuruluşlara fizik, kimya, edebiyat, barış ve fizyoloji veya tıp alanlarındaki olağanüstü başarılarına verilmektedir. 1895 yılındaki Alfred Nobel‘in vasiyeti doğrultusunda, 1896 yılından bu yana Nobel Vakfı tarafından idare edilmekte ve yürütülmektedir. Ekonomi dalında verilen bir başka ödül ise 1968 yılında Sveriges Riksbank ile Merkez bankasının İsveç ekonomisine yapmış olduğu katkılar nedeniyle verilmeye başlanmıştır.

Her ödül ayrı bir komite tarafından verilir; İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi fizik, kimya, ekonomi alanındaki ödülleri, Karolinska Enstitüsü fizyoloji veya tıp alanındaki ödülleri ve Norveç Nobel Komitesi edebiyat alanındaki ödülleri vermektedir. Norveç Parlamentosunca İsveç Akademisinden seçilen beş kişilik bir kurul ise barış alanındaki ödülleri verir. Ödül almayı hak eden kişi veya kurum bir madalya, bir diploma ve yıllar içinde değişen miktarda para ödülü almaktadır.

İlk Nobel ödülleri 10 Aralık 1901 tarihinde Norveç’in başkenti Oslo’da Norveç Nobel Komitesi ve İsveç Kralı tarafından sahiplerine verildi. Nobel ödüllerinin ilk sahipleri edebiyat, kimya-fizik barış ve tıp alanlarında yaptıkları başarılı çalışmalarından ötürü bu ödüle layık görüldüler.

1901 yılında Nobel Ödülünü ilk alanlara 150,782 SEK (İsveç Kronu) verildi. Bu ödül Aralık 2007 yılındaki 7,731,004 SEK‘e eşitti. 10 Aralık 2008 tarihinde Stockholm’de yapılan Nobel’in ölüm yıldönümü törenlerinde, ödülü kazananlara 10,000,000 SEK para ödülü verilmiştir.

Alfred Nobel, Stockholm’de 1833 yılında doğmuş İsveç’li kimyacıdır. Nitrogliserin’i patlayıcı madde olarak kullanma yollarını araştırdı. 1863 yılında Stockholm’de az miktarda nitrogliserin yapmaya başladı. Birkaç ay süren araştırmalar sonunda meydana gelen bir patlama sonucu laboratuar yıkıldı. Yine de çalışmalarına devam eden Alfred Nobel, 1865’de yeni bir fabrika kurdu ve bir süre sonra ikinci fabrikasını da açtı. 1864 yılında araştırmaların meyvesini aldı ve Dinamit Barutu’nu buldu. Araştırmalarına devam eden Nobel, 1877’de “Balistit” adını verdiği yeni bir çeşit barut tasarladı. 1881’de Paris’e yerleşen Nobel burada yeni bir fabrika açtı ve araştırmalarına devam etti.

Nobel Ödülü dış nedenler, aday olmamasına bağlı olarak verilmediği yıllardaki para ödülleri, ödülü vermeye yetkili temsilciliklerin fonlarına iade edilmektedir. 1940 ve 1942 yılları arasında II. Dünya Savaşı nedeniyle Nobel Ödülleri verilememiştir.

Çoğumuzun hatırlayacağı üzere Türkiye’ye ilk Nobel ödülünü 2006 yılında Orhan Pamuk getirmişti. Ülkemizden Nobel Ödülü’nü kazanan ikinci isim ise Prof.Dr. Aziz Sancar oldu. Hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını analiz eden araştırmaları sonucunda Nobel Kimya Ödülü’nü alan Sancar ödüle layık görülmekten onur duyduğunu belirterek, “Ailem, kendim ve Türkiye için çok mutluyum. Memleketime böyle bir hizmetim olduğu için gerçekten mutluyum.” açıklamasında bulundu.

Türkiye’nin Nobel Ödülleri’yle ilgili geçmişi bu iki isimle sınırlı değil. 2013 yılında Nobel Barış Ödülü’nü kazanan Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü, ödüle Ahmet Üzümcü’nün örgütün direktörlüğünü yaptığı dönemde layık görülmüştü. 2011 yılında Nobel Barış Ödülü’nü kazanarak bu ödülü alan en genç kadın ve ikinci müslüman olan Yemen doğumlu Tawakkol Karman ise 2012 yılında Türk vatandaşlığına geçerek Tevekkül Karman ismini aldı.

Türkiye’nin Nobel Ödülleri geçmişi bu isimlerin yanında biraz da hayal kırıklıklarıyla dolu. Ünlü yazar Yaşar Kemal ilki 1973 yılında olmak üzere defalarca Nobel Ödülü almak üzere aday oldu ancak ödülü bir türlü alamadı. Türkiye’den Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilip ödülü alamayan diğer iki isim ise Leyla Erbil ve İlhan Berk olmuştu.