Mikroskop Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Mikroskop, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük canlı veya cansız maddeleri incelememizi sağlayan optik bir araçtır. Küçük objeleri görmede gözün görme sınırlarını genişletici bir rol oynar. Mikroorganizmalar, gözle görülemeyecek kadar küçük olduklarından ancak mikroskop altında görülebilir ve ölçülebilirler. Mikroorganizmaların (bakteri, virüs, mantar, protozoa vs.) büyüklüklerini belirlemede uluslararası metrik sisteme ait ölçü birimlerinden yararlanılır. Ökaryotik organizmalar ve bakteriler mikrometre, virüsler nanometre, atom ve moleküller de angstrom olarak ölçülmektedir.

• 1 mm = 1000 μm (Mikrometre)
• 1 μm = 1000 nm (Nanometre)
• 1 nm = 10 Å (Angstrom)

İnsan gözü 200–250 μm’den daha büyük olan nesneleri görebilir. Bu limitlerin altındakileri göremez Bu nedenle, mikroorganizmaları görmede ve bunlar hakkında bilgi edinmede mikroskop kullanma zorunluluğu vardır.

Mikroskop Çeşitleri

Günümüzde çeşitli amaçlar için kullanılan mikroskoplar başlıca 5 gruba ayrılırlar.

Işık Mikroskobu: En yaygın kullanılan ve en basit yapıya sahip olan mikroskop çeşididir. Genellikle bakteriyoloji, mikoloji, patoloji, histoloji, hematoloji, parazitoloji, biyokimya ve mikrobiyoloji laboratuvarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Işık mikroskobu çeşitlerinden olan stereo mikroskoplar özellikle gözle görülebilen cisimlerin daha ayrıntılı ve üç boyutlu görüntülerinin incelenmeleri amacıyla kullanılır. Bitkilerin çiçek, yaprak ve diğer yapıları, böceklerin vücut ve organelleri ile cansız materyallerin (toprak, yem, maden vb.) incelenmesinde çok kullanılır.

Karanlık Alan (Saha) Mikroskobu: Bazı ince yapılı mikroorganizmaları (spiroketler gibi) ışık mikroskobunda görmek mümkün olmaz ve bu amaçla karanlık alan mikroskobundan yararlanılır. Karanlık alan mikroskobunun ışık mikroskobundan tek farkı, kondansatör farklılığıdır. Bu mikroskopta mikroorganizmalar, karanlık zemin üzerinde parlak görüntü verir. Özel kondansatör yardımıyla sağlanan karanlık sahada alttan gelen ışık, kondansatörün ortasındaki siyah, ışık geçirmeyen bir bölge nedeniyle yanlarından girerek preparat üzerine gelir. Karanlık alanda bulunan mikroorganizmanın yansıttığı ışık sayesinde görüntü elde edilir.

Faz Kontrast Mikroskobu: Faz kontrast mikroskobu ışığın farklı kırılma özelliği ile sıvı bir ortam içerisinde boyasız olarak incelenen mikroorganizmaların hücre içi yapılarının görülmesini sağlar. Bu amaçla kullanılan mikroskopların, ışık mikroskobundan iki önemli farkı vardır. Bunlar, özel kondansatör ve optik sistem (özel faz objektifleri) kullanılmasıdır. Bu sayede mikroorganizmanın bulunduğu çözeltiden geçerek gelen ışınların koyuluklarına göre preparatta aydınlıklı karanlıklı alanlar oluşur. Bakterinin olduğu yerde ışık tutulur ve koyu görülür, DNA daha koyu bir görünüm verir. Kullanılan ışığın dalga boyu az olup 0,2 mikrometrenin altındadır.

Floresan Mikroskobu: Bazı maddeler kısa dalga boyundaki ışığı absorbe ederek uzun dalga boyunda ışık olarak yansıtırlar. Floresan mikroskoplarda bu özellikten yararlanılarak görüntü elde edilir. Işık kaynağı olarak ultraviyole ışınlar kullanılır. Cisimlerin kendilerine gelen ışınları bu ışınlardakinden farklı dalga boylarında yansıtmaları olayına floresans denir. Görüntü elde edebilmek için bu ışınlarla karşılaştığında floresans veren boyalar kullanılır. En yaygın kullanılan floresans boyalar rodamin (pembe), auramin, flurescein (yeşil), etidyum-bromür (DNA boyayıcı – altın sarısı), trioflavin, kinin sülfatdır. Zemin kullanılan boya rengindedir.

Elektron Mikroskobu: En önemli özelliği ışık kaynağı olarak elektronların kullanılmasıdır. Elektron mikroskobu ile incelenen yapılar 20.000 ila 1.000.000 kez büyütülebilir. Virüsler ve viral parçacıklar bu mikroskop ile görülebilir. Elektron mikroskobu ile ışık mikroskobu arasında iki önemli fark bulunur. Elektron mikroskobunda ışık kaynağı yerine dalga boyu çok kısa olan elektronlar ve cam mercekler yerine elektromanyetik kondansatörler kullanılır. Elektronlar objeden geçerken geçirgenlik derecesine göre az ya da çok absorbe olur. Görüntü fluoresan bir ekran üzerinde oluşur ve dışarıdan bir cam ekran aracılığıyla görülebilir.