MANPADS Nedir? Nasıl Bir Silahtır? Özellikleri Nelerdir?

Herkese Merhaba. Bu yazımızda sizlere MANPADS veya MPADS Nedir? Sorusuna –kısa bir şekilde- yanıt vermeye çalışacağım.

MANPADS veya MPADS hali hazırda dünyada düşük ve alçak seyirli uçaklara, helikopterlere karşı omuzdan atılan füzelere verilen bir isimdir. MANPADS Man-Portable Air-Defense Systems (Elle Taşınabilir Hava Savunma Sistemi) kelimelerinin baş harflerinden türetilmiştir. Bu füzeler genellikle yönlendirmeli silahlar tanınmakta olup ve düşük hızlı uçaklar, özellikle helikopterler için büyük bir tehdit oluşturmaktadır.

Bu füzelerin taşınabilirliğinin kolay olması ve doğrudan bir kişi tarafından hedefe görsel temas sağlandıktan sonra (yaklaşık 5 km) ateşlenmesi suretiyle kullanılması bakımından savaşlarda en çok aranan ve tercih edilen silahlar arasında yer almıştır.

MANPADS 1940’lı yıllarda, düşman uçaklarından korunmak üzere askeri yer kuvvetleri tarafından kullanılması için geliştirildi. Ancak zaman içerisinde özellikle silahlı radikal gruplar tarafından ticari uçaklara karşı kullanılması üzerine üretim ve dağıtımı sıkı bir kontrolden geçirilerek pazarlandı. Çeşitli hava araçlarına karşı rahatlıkla kullanılabilen bu füzelerin uygun fiyatlı bir seçeneğe sahip olması son yıllarda hem askeri çatışmalarda hem de terör örgütleri tarafından sıklıkla kullanıldı.

Şu anda İngiltere, ABD, İsveç ve Rusya dahil olmak üzere yirmi beş ülke insan tarafından taşınabilir hava savunma sistemleri üretmektedir. Bu tür silahlara sahip olan ülkeler  özellikle sivil havacılığa tehditlerinden dolayı resmi olarak sıkı bir şekilde kontrol edilmektedir, ancak bu çabalar her zaman başarılı olamamıştır. Afganistan savaşında ABD’nin Rus hava araçlarına karşı dağıttığı bu silahlar, örgütler tarafından dünyanın değişik bölgelerine dağıtılınca ve ABD’nin Afganistan’da ki savaşında kendi uçaklarına karşı kullanılmaya başlayınca bu silahların dağıtımı konusunda yeni politikalar geliştirilmeye başlandı.

MANPADS füzeleri yaklaşık 1,5 ila 1,8 m uzunluğunda ve modele bağlı olarak yaklaşık 17 ila 18 kg ağırlığındadır. Omuz ateşlemeli SAM’lar (Surface-to-Air Missile-Karadan Havaya Füze) genellikle yaklaşık 10 km’lik bir hedef algılama aralığına ve yaklaşık 6 km’lik bir etkileşim aralığına sahiptir. Bu nedenle 6 km metre veya daha yüksek bir seviyede uçan uçaklar nispeten güvenlidir. Bununla birlikte, FIM-92 Stinger‘ın (1996 sürümü) 8 km gibi bir menzili bulunmaktadır.

MANPADS kısaltması, tekli bir “MANPAD” biçimine sahip olmakla yanlış anlaşılmıştır; bu tekil bir birim bile hala bir sistem ve kısaltmada son S’ye sahip olacak gibi yanlış algılama mevcuttur.

MANPADS tarihçesine baktığımızda ilk olarak karşımıza (1944 yıllarında ) II. Dünya Savaşı’nda Almanların geliştirdiği en etkili tanksavar silahı Panzerfaust karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan yaklaşık 6 milyon adet üretildi. Bugün halen kullanılan RPG roketlerinin atası sayılır. Ağırlığı 5–10 kg, boyu bir metre kadardı. Boru şeklindeki gövdesi düşük derece çelikten üretilmiştir. Etki menzili 60 metreydi. Almanlar tarafından piyade mangalarına dağıtılmış daha sonra bu tanksavarı taşıyan özel tanksavar birlikleri oluşturulmuştu. Atış sürati ve etkisi yüksekti. Düşman tanklarını 200 mm’ ye kadar delebiliyordu. Zaten hali hazırdaki Rus tanklarının zırh kalınlığı da 125 mm’yi geçemiyordu. Fakat daha sonraları Rus ordusu bu etkili silaha karşı koymanın tek yolunun tanklarını Panzerfaust menziline girmeden saldırmak olduğunu düşünmüş ve Alman askeri birliklerine 100 metreden fazla yaklaşmama kararı almıştır.

Panzerfaust

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyet tasarımcıları –muhtemelen bu silahtan etkilenerek- değişik özellikte füzeler/roketler geliştirmişlerdir. Bu tasarım konsepti kızılötesi sensörle donatılmış güdümlü füzeler lehine terk edilmiştir.

Kızılötesi omuzlu füzeler, uçaktaki bir ısı kaynağında, genelde motor egzozuna kilitlenerek ısı kaynağı içinde veya yakınındaki bir savaş başlığını patlatmak üzere tasarlanmıştır. Bu füzeler, bir ısı kaynağı tespit etmek için sinyal yaymadığı yani pasif yol gösterici olarak kullanıldığından bu sisteme karşı geliştirilen uçakların bulmasını zorlaştırıyordu.

MANPADS füzelerinin ilk nesli olarak Kızılötesi Füzeleri örnek gösterebiliriz. ABD FIM-43 Redeye, Sovyet SA-7‘nin ilk versiyonları ve Çin HN-5 (Sovyet Strela-2’nin kopyası) gibi birinci nesil omuzla ateşlenmiş SAM’lar, “kuyruk-kovalamaca silahı” olarak kabul edilir. General Dynamics FIM-43 Redeye Stinger’den önce ABD ve müttefikleri tarafından kullanılan ısı güdümlü ilk nesil bir alçak irtifa kısa menzil hava savunma füzesidir. Hedefini ısıyı takip ederek bulur. SSCB ve Doğu Blok’undaki karşılığı SA-7’dir. Toplamda 85.000 adet üretilmiştir. TSK envanterinde yaklaşık 5.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu füzelerin ya hizmet dışı oldukları ya da eğitim amaçlı kullanıldıkları düşünülmektedir. Bu füzeler güneş gibi ısı kaynaklarına kilitlenmesi en büyük dezavantajları arasında görülmektedir.

FIM-43 Redeye

İlk nesil füzeler karşısında uçaklarda ve helikopterlerde geliştirilen yeni sistemler birinci nesil füzelerin revize edilerek yerini ikinci nesil füzelere bırakmıştır. Üçüncü nesil füzelere (MANPADS) baktığımızda Fransız Mistral, Sovyet SA-18 ve ABD Stinger B gibi üçüncü nesil kızıl ötesi omuz ateşlemeli SAM’ler karşımıza çıkmaktadır. Bu füzeler hedefin yarı görüntüsü üretmek için tekli veya çoklu dedektörleri kullanırlar ve ayrıca parmakları tanıma ve reddetme yeteneğine sahiptirler. Mistral, SA-18 ve Stinger B gibi füzeler bir personel tarafından omuzdan atılan ısı güdümlü portatif bir alçak irtifa hava savunma sistemidir. Bu füzeler birbirlerinin geliştirilmiş sürümleridir.

Mistral (Fransız Yapım)

Dördüncü nesil füzeler ise günümüzde hemen hemen bir çok hava aracına karşı kullanılabilen komplike bir teknolojiye sahip sistemler içermektedirler. Bu füzelere örnek ABD yapımı FIM-92 Stinger Block 2, Rus yapımı SA-25 (9K333 Verba) gösterilebilir.

Günümüzde hem sivil taşımacılıkta kullanılan uçaklar olsun hem de askeri amaçla kullanılan uçak ve helikopterlerde bu füzelere karşı sistemler geliştirilmiştir.

Yaygın olarak kullanılan ABD yapımı FIM-92 Stinger ve Rus yapımı SA-18 Grouse veya SA-25 füzeleridir.

FIM-92 Stinger

FIM-92 Stinger alçak irtifadaki düşman uçak ve helikopterlerine karşı kullanılan, bir kişi tarafından taşınabilen, omuzdan ateşlenen, hedeften yayılan kızılötesi ve morötesi ışınlarla yönelen, pasif güdümlü ateşle-unut tipi hava savunma füze sistemidir. Tek personel tarafından MANPADS (Omuzdan atılarak) kullanılması, yüksek isabet ve tahrip özelliği gibi sebeplerle kara birliklerinin hava savunmasında önemli bir yere sahiptir. Atılgan, Avenger ve Zıpkın örneklerinde olduğu gibi kaideye monte batarya sistemleri oluşturulabilir. Ayrıca helikopter ve her çeşit kara aracına monte edilebilir. Şu an itibarıyla ABD dışında 29 ülkenin hizmetindedir. 1981 yılında üretimine başlanmıştır. Üreticileri, General Dynamics/Raytheon Corporation. ve lisanslı olarak da Alman EADS’tır. Füze 1,52 metre boyunda 70 mm çapında 10,1 kg ağırlığındadır, (kanister başlık dahil) 15,2 kg ağırlığındadır. Menzili 1-4,8 kilometredir.

SA-18 Grouse

SA-18 Grouse (9K38 Igla) Sovyetler Birliği tarafından üretilen ve bir personel tarafından omuzdan atılan ısı güdümlü portatif bir alçak irtifa hava savunma sistemidir. NATO kod adı SA-18 Grouse’dir. Amerikan yapımı FIM-92 Stinger sisteminin Doğu Bloğu’ndaki karşılığıdır. Çalışmalarına 1970’li yıllarda başlanan 9K38 Igla, KBM firması tarafından, aynı aileden gelen 9K310 Igla-1 (SA-16 Gimlet) temel alınarak geliştirilmiştir ve ilk olarak 1983’te Sovyet Ordusunda hizmete girmiş, ardından pek çok Sovyet destekli ordunun temel alçak irtifa hava savunma silahı olmuştur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra da karaborsa yoluyla dünya üzerine -özellikle de terörist gruplara- yayılmıştır. 9K38 Igla’nın temel ateş gücünü 1.27 kg’lık HE patlayıcıya sahip 9M39 füzesi sağlamaktadır. Füze, azami 5.200 m menzile (minimum 500 m) ve azami 3.500 m irtifaya (minimum 10 m) sahiptir. Füze ağırlığı 10.6 kg olup kanişter ağırlığı da 17 kg’dir. Füze saniyede 680 m hızla hedefe yönelir ve saniyede 400 m hızın altında hareket eden hedeflere karşı kullanılabilir. İsabetli atış yüzdesi %30-48 iken bu oran IRCM jammer kullanan platformlara karşı %24-30’a kadar düşmektedir. Füze 6 saniyede kaniştere yerleştirilebilmekte ve sistem 13 saniyede bir sonraki atışa hazır hale getirilebilmektedir.

SA-25 (9K333 Verba)

SA-25 MANPADS’lar (9K333 Verba) ise 2011 yılından itibaren SA-18 Teknolojisi desteklenerek üretilmiş olan bir omuzdan atılan ısı güdümlü portatif bir alçak irtifa hava savunma sistemidir. 1.5 kg ağırlığındaki bu füzelere 5 km çapındaki hava araçlarına karşı etkilidir.