Atmosfer Nedir? Katmanları Nelerdir?

Atmosfer, çeşitli gazlardan meydana gelen, farklı tabakalardan oluşan ve yerçekimi etkisiyle dünyayı saran bir tabakadır. Bu tabakaların yoğunluk ve bileşimleri birbirinden farklıdır. Atmosfer yaklaşık 1500 km yüksekliğe kadar çıkan bir küre oluşturur. Fakat toplam kütlesinin ¾‟ü en altta bulunan yaklaşık 10,5 km uzunluğundaki bölümde yer alır.

Atmosfer dünya ve içinde yaşayan canlılar için vazgeçilmez bir koruma kalkanı görevi yapmaktadır. Güneşten gelen ve dünyayı aydınlatan ışıkların haricinde mor ötesi olarak adlandırılan ışıklar bulunmaktadır. Bu mor ötesi ışıklar dünyadaki yaşam için çok tehlikelidir. Eğer bu ışıklar yeryüzüne ulaşabilseydi dünyada yaşama imkanı kalmazdı. Mor ötesi ışıkların çoğunluğunu durduran ve atmosfer içerisinde yer alan bir ozon tabakası vardır.

Dünyadaki hayatın kaynağı olan su, atmosferde meydana gelen hareketler sayesinde oluşmaktadır. Bu hareketler sayesinde yağmur, kar, dolu vb. yağışlar yeryüzünde hayatın sürekliliğini sağlar. Atmosfer dünyadaki canlılar için gündüz güneşin sıcak etkisini, gece ise soğuk etkisini engelleyerek yeryüzündeki sıcaklık dengesini sağlar.

Atmosfer sıcaklık, bileşim, yoğunluk gibi çeşitli faktörlerden dolayı farklı katlara ayrılmıştır. Bu katlar troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve ekzosfer şeklinde yeryüzünden yukarılara doğru sıralanmıştır.

Troposfer: Troposfer yeryüzünden yaklaşık 15 km‟ye kadar uzanan, sıcaklığın hızlı ve düzgün bir şekilde azaldığı katmandır. Bu katmanda sıcaklık, yerden itibaren her 1 km. yükseldikçe yaklaşık 5–7 °C azalmaktadır. Atmosferdeki su buharının % 99 gibi büyük çoğunluğu bu tabakada bulunmaktadır. Yağmur, rüzgâr, bulut gibi meteorolojik olaylar troposfer tabakasında meydana gelmektedir. Bu tabakada kuvvetli hava akımları görülmektedir. Troposfer ile stratosfer tabakalarını birbirinden ayıran ve kalınlığı çok ince olan ara katman bulunmaktadır. Bu katmana tropopoz adı verilmektedir.

Stratosfer: Atmosferde, troposfer katmanından sonra gelen ve yaklaşık olarak 15–50 km‟ler arasında uzanan katmana stratosfer denilmektedir. Bu katmanda hava nemi ve rüzgârların hızı oldukça düşüktür. Stratosferde sıcaklık, troposferin tersine yükseldikçe yavaş yavaş artış göstermekte ve -45 °C‟ye kadar ulaşmaktadır.

Mezosfer: Mezosfer, stratosfer katmanının üzerinde yer almaktadır. Bu katman yaklaşık olarak 50–80 km‟ler arasında bulunmaktadır. Mezosferde sıcaklık tekrar azalmaktadır. Bu katmanda ozon ve önemsiz miktarda su buharı bulunmaktadır. Bu nedenle sıcaklık troposfer ve stratosfer katmanlarına göre burada daha düşüktür.

Termosfer: Termosfer, mezosfer katmanının hemen üzerinde, yerden yaklaşık 100–200 km‟ler arasında bulunmaktadır. Termosferde sıcaklık yaklaşık olarak 1100–1650 °C arasında değişmektedir. Güneşten dünyamıza gelen ışınlar bu tabakada emildiğinden dolayı sıcaklık hızla artmaktadır.

Ekzosfer: Ekzosfer yeryüzünden yaklaşık 960–1000 km yükseklikte bulunmaktadır. Bu katman atmosferin en dış bölümünü oluşturmaktadır. Bu katman, dünya atmosferi ile uzay arasındaki geçiş bölgesini oluşturmaktadır.