Aspir Bitkisi Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Aspir bitkisi ülkemizde yalancı safran, Amerikan safranı veya boyacı safranı gibi isimlerle tanınmaktadır. Aspir bitkisi ilk olarak Asya kıtasının güneyinde, Orta Doğu’da ve Akdeniz ülkelerinde yetiştirilmiş ve buradan dünyaya yayılmış bir bitkidir. Önceleri tıbbi amaçlarla ve çiçeğindeki boya maddesinin gıda ve kumaş boyacılığında kullanılması amacıyla yetiştirilmiş, daha sonra ise tohumundaki yağı için yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca içerdiği linoleik (Omega-6) ve oleik (Omega-9) yağ asitleri içermesi sebebiyle yemeklik yağ üretiminde kaliteli bir yağ bitkisidir, bunun yanında biyodizel yapımında kullanılabilen ve küspesi hayvan yemi olarak değerlendirilen bir bitkidir.

Aspir bitkisin anavatanı Arabistan Yarımadası olup, İran, Hindistan, Pakistan gibi ülkelere yayılmıştır. Türkiye’de Anadolu’da yabani olarak rastlanmakta ve ekimi de yapılmaktadır. Benzerliği sebebiyle ticarette safran bitkisiyle sık sık karıştırıldığından “yalancı safran” denilmektedir.

Aspirin Kullanım Alanları

Renkli çiçekleri (petaller) gıda ve kumaş boyasında kullanılır. Tohumlarında % 30-45 arasında yağ bulunur ve yemeklik yağ olarak kullanılır. Yağı, sabun, boya, vernik, cila olarak kullanıldığı gibi, Linoleik asit içerdiğinden yemeklik yağ kalitesi yüksektir. Ayrıca yağı biyoyakıt olarak kullanılabilir, küspesi ise hayvan yemi olarak kullanılır (küspesinde ortalama % 25 protein vardır). Güneydoğu anadolu bölgesinde ise pilavlara tat vermek için kullanılır. Aspir güvercin yemi olarak da çok değerlidir. Aspir, Türkiye’de Eskişehir, Burdur, Isparta, Konya gibi belli yörelerde üretilmektedir. 2008 yılı yazından itibaren Trakya bölgesinde bölgenin yağ ihtiyacını karşılamakta ayçiçeğine olan bağımlılığı azaltmak için aspir ekimi özendirilmektedir ve ciddi yol katedilmiştir.

Aspirin Bitkisel Özellikleri

Kök: 2-3 metreye kadar derinlere inebilen kazık kök yapısına sahiptir. Kazık kök etrafında çok sayıda ince ikincil kökler oluşmaktadır. Bu kökler 60-90 cm kadar uzayabilmektedir. Köklerinin derine inebilmesi özelliği ile bitkiye toprağın büyük bir kısmından su ve besin maddelerini çekme yeteneğini kazandırmıştır.

Sap: Sapları kuvvetli, silindir yapıda, dip kısmı oldukça kalın, dallanmanın artması ile daha ince yapıya dönen, tüysüz, düz ve açık gri veya yeşilimsi beyaz renktedir. Bitki boyu, bir çeşit özelliği olup, iklim ve kültürel uygulamalardan etkilenmektedir. Genel olarak aspir 80-120 cm boylanabilen, geniş yapraklı bir bitkidir. Ana sapta 15-20 cm uzunluğunda yan dallar oluşturmaktadır.

Yaprak: Yaprak iriliği ve şekli, teksel bitkilerde ve çeşitler arasında oldukça farklılık getirmektedir. Yaprak genişliği 2,5-5 cm, uzunluğu ise 10-15 cm arasında değişim göstermektedir. Yapraklar gövdenin alt kısmında genellikle büyük ve derin dişlidir. Çiçeklerin etrafını saran çiçek sapı yaprakları (brakte) yumurta şeklinde ve sert yapıdadır. Yapraklardaki dikenlilik, bir çeşit özelliği olmakla beraber dikenli çeşitlerde alt yapraklardan üst yapraklara gittikçe artmaktadır. Yaprak ve gövdedeki dikenlilik tarla kenarlarında aspirin çit bitkisi olarak kullanılmasına olanak sağlamaktadır.

Çiçek: Aspir çiçekleri sarı, kırmızı, turuncu, beyaz ve krem renkte olup tabla şeklindedir. Bir bitkideki tabla sayısı 5-50 arasında değişir ve her tablada yaklaşık 100 çiçek bulunur. Aspir 20-25 günde çiçeklenir ve kendine döllenme görülür.

Tohum: Kalın, sert ve lifli meyve kabuğuna sahiptir. Genel olarak tanede kabuk oranı % 50 civarındadır. Tohum kabuğu beyaz, krem rengidir. Meyve kabuğunda diken olmamakla beraber bazı çeşitlerde hafif dikene rastlanmaktadır. Bin tane ağırlığı 40-50 gr arasında değişim göstermektedir. Aspir tohumu ayçiçeği tohumuna benzese de beyaz renkli olması nedeni ile kolayca ayırt edilebilir.