Allelopati Nedir?

Allelopati yeni bir kavram değildir. Bitki bilimcileri özellikle bitki fizyologları tarafından sıkça kullanılan bir terimdir. Bu terim ilk olarak Avusturyalı Profesör Hans Molisch tarafından 1937 yılında yayınlanan ‘Bitkilerin Birbirlerine Etkisi’ adlı kitabında kullanılmıştır.

Peki nedir bu allelopati? Allelopati en genel tanımıyla; bitkiler, bitkiler ile çevresindeki organizmalar arasındaki kimyasal etkileşimdir. Bitkiler ve mikroorganizmalar bulundukları ortama bazı organik maddeler salgılarlar. Bu maddeler aynı ortamda bulundukları bitkileri olumsuz olarak etkiler. Bu maddelere ‘allelokimyasal maddeler’ denir.

Allelokimyasal maddelerin her biri ev sahibi bitkinin büyümesinde ve gelişmesinde herhangi bir etkisi yoktur, ancak diğer bitkilerin büyümesini etkileyen sekonder metabolitler olarak üretilirler. Rakip bitkilerin büyümesi engellenir ve tohum çimlenmesi önlenebilir. Flavonoidler, fenolikler ve taninler de dahil olmak üzere çeşitli alelokimyasal maddeler, rekabet eden bitkilerde hormon üretimini veya aktivitesini bastırır veya değiştirir. Yabani otların bitkiler üzerindeki olumsuz etkilerinin çoğu rekabete bağlanmıştır oysa durum hiç böyle değildir, yabani ot ekstraktlarını kullanarak yapılan deneyler, birçok yabani otun allelokimyasal ürettiğini göstermiştir.

Alleopati; bitkinin büyüme gelişme ve solunumunda, fotosentez hızında azalmaya neden olur, yaprak dökülmesi, kuruma ve ölümle sonuçlanır. Alleopatik özelliklere sahip bitkiler nelermiş birkaç örnek verecek olursak;

• Sumak (Rhus)
• Ormangül
• Elderberry (Sambucus)
• Goldenrod
• Brokoli
• Aster
• Çok yıllık çavdar
• Kentucky bluegrass
• Bearberry
• Bracken fern

Bitkilerde allelopatinin en mükemmel örnekleri ağaçlardır. Birçok ağaç, topraktan daha fazla su çekmesi için köklerini kullanarak alanlarını korumak için allelopati kullanır, böylece diğer bitkiler gelişemez. Bazıları da allelokimyasal maddelerini, çimlenmeyi engellemek veya yakınındaki bitki yaşamının gelişmesini engellemek için kullanırlar.

Ceviz ağacı en iyi bilinen örnektir. Yapraklarının yanı sıra tomurcukları, gövdeleri ve kökleri içinde alelopatik özellikleri depolar. Bu ağaçtaki etkili maddenin Juglon olduğu bilinmektedir. Bu ceviz ağacının etrafında bulunan yonca, domates, biber, patates bitkileri ayrıca çam ve elma ağaçlarının siyah cevizin toksisitesinden etkilenerek öldüğü bilinmektedir. Öte yandan, birçok bitki Juglon’a karşı toleranslıdır ve hiçbir kötü sonuç vermez.

 Alleopatik etki gösterdiği bilinen diğer ağaçlar ise; okaliptüs, akçaağaç ve çam.

Görüldüğü gibi allelopatik etkiye sahip bitkiler çevrelerindeki rakip bitkilerin büyümesini engelleyebilirler. Sadece bununla da kalmayabilirler. Çünkü allelopatinin zirai ve ekolojik avantajları da vardır. Allelopatik bitkiler kullanılarak pestisit görevi görülebilir, tahılları olumsuz etkileyen alleopatik yabani otlar ve tarım alanlarında bulunan istenmeyen bitki türleri ortadan kaldırılabilir.