Herkese Merhaba. Bu yazımızda sizlere kısaca “Yarı Otomatik ve Tam Otomatik Vites Nedir?” sorusuna yanıt vermeye çalışacağız.
Araç sürücülerinin en çok merak ettiği konuların başında “Yarı Otomatik ile Tam Otomatik Vites” konusu gelmektedir. Temelde her iki sistemde sürücünün konforu için geliştirilmiş yapılardır. Şimdi sizlere “Yarı Otomatik ile Tam Otomatik” terimleri ne anlama geliyor ve aralarındaki farklar nelerdir? sorularına cevap vermeden önce vites’in kısaca bir tanımını yapalım. Vites, otomobile hareket verebilmek için motora iletilen enerjinin tekerleklere aktarılması sırasında çarkların yardımı ile ne kadar güç verilmesi gerektiğini ayarlayan parçadır. Vitesi her değiştirdiğinizde tekerleklere verdiğiniz güç değişir.
Otomatik vitesli araçlarda; manuel vitesli araçlarda bulunan debriyaj pedalı bulunmaz ve her iki vites sisteminde (şanzımanda) vites geçişleri otomatik bir şekilde gerçekleşir; ancak vitesin geçiş yöntemleri aracın Yarı Otomatik – Tam Otomatik özelliğini belirler.
1- Yarı Otomatik Vites:
Hem manuel hem de otomatik olarak kullanılan şanzımanlara verilen addır. Bu grupta yer alan araçlarda otomatikleştirilmiş manuel şanzımanlar yani F1 şanzumanların yanı sıra asıl ön plana çıkan tek kavramalı ve çift kavramalı yarı otomatik şanzımanlar vardır. Yarı otomatik vites ise otomobil üreticileri tarafından tam otomatik vitese göre daha fazla üretilmektedir. Aslından yarı otomatik vites ile manuel vites kutusu aynıdır. İkisinde de baskı balata sistemi kullanılmaktadır. Manuel viteste siz yukardan debriyaja basıp vites değiştirirken, yarı otomatik viteste ise bu işlemi iki adet vites robotu yapar. Sonuç itibari ile siz debriyaja basmamış oluyorsunuz ve vites değiştirmekle uğraşmıyorsunuz. Yarı otomatik vitesli arabalarda yokuşlarda ve rampalarda geri kaydırma yapar. Araba Firmaları bunun önüne geçebilmek için yokuş kalkış desteği (Hill Holder) sistemini geliştirdiler. Siz kalkış yapabilmek için frenden ayağınızı çekseniz bile aracınız birkaç saniye geri kaydırma yapmayarak yokuşlarda ve rampalarda sorunsuz bir şekilde kalkış yapmanıza imkan sağlıyor. Vites kolunun olduğu konsolda veya vites kolu yanında sadece (P – R – N – D) harfleri ile + ve – ibareleri görüyorsanız bu araç -büyük ihtimalle- yarı otomatik vites kutusuna sahiptir. Tabi bu araç markalarına göre harf farklılığı gösterebilir. Yeni nesil araçlarda bazen doğrudan vites kutusuna bakarak tam otomatik mi yarı otomatik mi olduğu anlaşılmayabiliyor. Bu noktaya dikkat etmenizde fayda var. Aslında bir çok markanın yeni çıkan modellerinin büyük bir çoğunluğu özellikle dizel otomatiklerde dahil Yarı Otomatik Vites kutusuna sahiptir. Reanult’larda “EDC”lerden tutunda Wolksvagen’de “DSG” dahil, Ford’larda “ASM” şanzıman olmak üzere bunların hepsi yarı otomatiktir. Bazılarının hassaslık ayarı çok iyi olduğu için kullanımda tam otomatik vitesten ayırt edemezsiniz.
Tek Kavramalı Yarı Otomatik Şanzıman (Vites): Markalara göre Triptonic, easytronic gibi değişik isimler alan bu şanzıman da vites geçişlerindeki titreşim hissedilebilir. Ayrıca şoför isterse vites konumuna müdahale ederek vitesi manuel olarak değiştirebilir. Bu tip şanzımana sahip araçların (yokuş kalkış desteği yoksa) dik yokuşlarda kalkış sırasında aracı geriye kaydırma ihtimali vardır bu durum şanzımanın çalışma prensibi gereği normal bir durumdur.
Çift Kavramalı Yarı Otomatik Şanzıman (Vites): Markalara göre EDC, DSG gibi değişik isimler alan bu şanzıman da tek kavramaya kıyasla vites geçişleri daha yumuşak ve seridir. Çünkü çift kavramalı bu şanzımanlarda bir kavrama vitesi değiştirme için konum alırken diğer kavrama bir sonraki vitesi hazırlar. Böylece vites geçişleri daha seri ve neredeyse sarsıntısız olur. Fakat bu tip şanzımana sahip araçlarda dik yokuşlarda tek kavrama kadar olmasa da kısmen aracı geriye kaydırma ihtimali vardır.
2- Tam Otomatik Vites:
Manuel olarak kullanılamayan şanzımanlardır. Vites geçişlerinde yukarıda bahsi geçen kavrama ya da debriyaj sistemi yoktur. Bunun yerine “Tork Konvertörü” ve “Kasnak Kayış Sistemi” adı verilen bir sistem kullanılır. Bu araçlarda vites geçişleri hissedilmediği gibi dik yokuşlarda araç geriye kaymaz ve daha konforlu bir sürüş sağlar. Otomatik vitesli arabalar, manuel vitesli arabalara göre -kullanım durumuna ve emsallerine göre- özellikle şehir içinde daha fazla yakıt tükettikleri de bir diğer gerçektir. Artık insanlar hem otomatik hemde dizel motorlu araçları yakıt tüketimlerinden dolayı sıklıkla tercih etmektedirler. Tam otomatik vitesli araçların fiyatı ise diğer eşdeğer araçlara göre oldukça pahalıdır. Bir aracın tam otomatik vitesli olduğunu vites kolunun bulunduğu konsolda sıra ile (P – R – N – D) gibi seçeneklerin yanında buna ek olarak 3, 2, L gibi rakam ve harflerin bulunmasıyla anlaşılmaktadır.
Tam Otomatik ve Yarı Otomatik Vitesler Arasındaki Farklar
Tam otomatik şanzımanlarda vites geçişleri hissedilmezken yarı otomatiklerde vites geçişleri belirgin şekilde hissedilmektedir.
Tam Otomatik yokuşta geri kaydırmaz, yarı otomatikte yokuş kalkış desteği (hill holder) yoksa aracı geri kaydırabilir. Son çıkarılan yarı otomatik şanzımanlara ek olarak araçlara yokuş kalkış destek sistemi yerleştirilerek bu problemin önüne geçilmiştir.
Tam Otomatik manuel kullanılmaz, yarı otomatik vitesli araçlar manuel kullanım imkanı vardır.
Tam Otomatikte, konvertöre güç ileteceği için bir miktar Tork kaybı olur.
Kısacası yarı otomatik araç alacak kişilerin aracı geri kaydırma korkusu varsa aracında yokuş kalkış desteği dediğimiz hill holder özelliğinin olmasında fayda vardır. Fakat tam otomatik vitesli araçlarda geri kaydırma olmadığından yokuş kalkış desteğine (hill holder) pek ihtiyaç duyulmaz.
