Vâcib, Efâl-i mükellefinden sayılan İslam dini terimi. Arapça kökenli bir sözcük olan vâcip, İslam’da yapılması gereklilik ifade eden eylemleri tanımlamak için kullanılır. Türkçede dini bir mana içermeden sadece “yapılması gereken” manasında da kullanılır.
İslam dininin kutsal kitabı olan Kur’ân’da bulunmakla birlikte “açıkça emredilmiş” olmayan emirlerdir. “Açıkça emredilmek” tanımı emrin miktar, yer ve zaman gibi tamamlayıcı unsurlarının da tam olarak anlaşılır olmasının yanında muhataplarının da belli olmasını kapsar. Bu özellikleri sağlamadığı halde bir emir olarak Kur’anda bulunan dini emirler için Hanefi mezhebinde daha alt düzey bir gereklilik ifadesi olarak “vacip” deyimi kullanılır. Örneğin Kurban kesme ibadeti Hanefi mezhebine göre vaciptir. Farklı fıkhi mezheplerin farklı vacip anlayışları vardır. İslam’ın fıkhi mezheplerinden olan Şâfiî mezhebine göre vâcib denince farz (yapılması mutlak olarak emredilen) anlaşılır. Fakat diğer mezheplerin vâcibe bakış açısı çoğunlukla daha hafiftir. Hanefi mezhebinde vacip olarak tanımlanan hususlar diğer mezheplerde genellikle sünnet olarak tanımlanır.
Hanefilik’te Vacip
Hanefilerde genel görüşe göre vâcibin terk edilmesi, tahrîmen mekrûhtur. Yâni harama yakın mekrûhtur. Fakat haram değildir. Bu konuda da farklı mezhepler farklı görüşler beyan etmiştir. Bazı klasik İslam âlimlerine göre vacip olan eylem yapılmadığında kişinin tövbe etmesi gerekir. Eğer bu tövbeyi etmeden ölürse günah işlemiş olur ve azap görür. Ayrıca, İslam dininde çok önemli bir yeri olan namazın vâciblerinden birini bilerek yapmamak namazı bozmamakla beraber günâh olur. Fakat o namazı yeniden kılmak efdal olandır ama yeniden kılınmasa da namaz sahihtir. Namazın vaciplerinden bazıları ise şunlardır: Dört rekatlı namazlarda ilk oturuşu yapmak, hem bu oturuşta hem de son oturuşta tahiyyat duasını okumak, her fiili yerli yerinde ve istenilen asgari miktarda yapmak olan tadil-i erkana riayet etmek, namazın nihayetinde selam vermek. Vacip olan fiili unutarak yapmayan kişi namazın sonunda sehiv secdesi (unutma secdesi) yapar.
Hanefi Mezhebinde vacip olan eylemlerden bazıları şunlardır: Vitir namazı ve bayram namazlarını kılmak, bozulan bir nafile orucun kazasını tutmak, Haccda sa’y ve veda tavafı yapmak hanefi mezhebinde vacip olan efallerdendir.
