Şarbon, Bacillus anthracis adlı bakterinin sebep olduğu çok tehlikeli ve bulaşıcı bir hastalıktır. Antraks ismiyle bilinen şarbon özellikle koyun, sığır, at gibi hayvanlar arasında salgınlar yaparak çok sayıda hayvanın ölümüne neden olur. Hayvan ürün ve atıklarının insanlara bulaşması ile oluşan zoonotik (hayvanlarda görülen) hastalıktır. Ülkemizde şarbon hastalığı, ihbarı zorunlu hastalıklar arasında yer alır.
Şarbon hastalığı, bilinen en eski hastalıklardan biri olmasına karşın, dünyada geri kalmış ve gelişmekte olan bazı ülkelerde görülebilen, zaman zaman hayvanlarda salgın yapan bir hastalıktır.
Hastalığa en çok duyarlı olan hayvan sığırlardır. Genç hayvanlar da ergin ve yaşlılardan daha duyarlıdırlar. Açlık, yorgunluk, uzun yolculuk, fazla sıcak ve soğuk, kötü bakım ve beslenme, organik bozukluklar, viral hastalıklar, iç parazitler ve diğer stres faktörleri hastalığın çıkış ve yayılışında önemli rol oynarlar. Hastalık rutubetli, bataklık ve sıcak bölgelerde diğer bölgelerden daha çok görülür. Önleyici tedbirler alınmazsa büyük kayıplara yol açar.
Şarbona neden olan bir bakteridir. Çomak şeklinde ve hareketsizdir. Üremesi için oksijen gereklidir. Uygun çoğalma ısısı, 37 C olduğundan insan vücudunda üreyebilmektedir. Hastalık oluşturan kapsülü ve toksini vardır. Bu yapı olmazsa hastalık oluşturamaz. Vücut dışında “spor” denilen bir yapı oluşturur, kendini soğuk ve sıcaktan, zararlı ışınlardan, asitli ortamdan ve kuruluktan korur. Sporlu şarbon basilinin pasif hale getirilmesi için 140 derecede, yarım saat bekletilmesi gerekir.
Hastalık mikrobu, hayvanlarla temas yoluyla olur. Genelde açık yaraların olduğu bu hastalıkta yara ile temas, hastalık ortamında soluma yapmak, hasta hayvanlarda kullanılan malzemenin sağlamlarda kullanılması sonucu bulaşma olur. İnsanlar da hasta hayvanlarla teması sonucu bu hastalığa yakalanırlar. Özellikle hayvancılık işletmelerinde çalışanlar ile veteriner hekimler daha çok risk altındadır. Veteriner hekimler için “Meslek Hastalığı” da denir. Deri işiyle uğraşanlar da hasta hayvanın derisiyle teması sonucu bu hastalığa yakalanırlar. İnsanlar hasta hayvanların et, süt ve süt ürünlerini tüketmesiyle de hastalığa yakalanırlar.
Hastalık; hayvanlarda sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme ve halsizliklere sebep olur. Vücut sıcaklığı artar. Hayvanlarda süt veriminde azalmaya, gebe olanlarda yavru atmaya sebep olur. Yüksek mortalite (ölüm oranı) ile seyreden bir hastalıktır. Kısa sürede öldürür. Ölen hayvanlarda ölümden hemen önce ve sonra ağız, burun ve anüsten kanlı bir akıntı gelir. Bu kan akması etkenin kanın pıhtılaşma yeteneğini sekteye uğratması sebebiyle olur. Hastalık mikrobu, insanlarda deriden girerse, ortası siyah, çevresi cerahatli karakabarcık adı verilen çıbanı meydana getirir. Ölümden 2-3 saat sonra deri siyah bir renk alır.
Şarbon yerleştiği yere göre isimlendirilir.
Deri Şarbonu: Bütün dünyada görülen insan şarbonunun % 95’ini deri şarbonu oluşturur. En çok şarbon deride görülür. El, yüz ve bacaklarda yerleşir. Basillerin girdiği yerde kaşınma, yanma ve pire ısırığı gibi maküller oluşur. Yara kenarları, hafif kalkık ve ağrısızdır. Makül vezikül hâline gelince patlar ve siyah kabuk oluşur. Genel belirtiler olarak kırgınlık, hâlsizlik, baş ve karın ağrısı, ateş görülür. Şarbon göğüs, göz kapakları, ağız, dil ve deri altının gevşek olduğu yerlere yerleşir. Küçük, ağrısız vezikül ve ödem maligna (şarbon ödemi) oluşur.
Akciğer Şarbonu: Bulaşma, tozların solunum yolu ile alınmasıyla oluşur. Hastalıkta ateş, yorgunluk, bitkinlik, öksürük, balgam çıkarma, göğüs ve kas ağrıları görülür.
Bağırsak Şarbonu (İntestinal Şarbon): Bulaşma iyi pişmemiş hasta hayvanın etinin yenmesi, etkenle kontamine olmuş diğer besinlerin yenmesi ile oluşur. Bulantı, kusma, iştahsızlık, karın ağrısı ve kanlı ishal gibi belirtileri görülür. Kan basıncı düşer; toksemi, kollaps ve şok görülür.
Şarbon hayvanlardan insanlara geçen bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma için öncelikle hayvan hastalığı ortadan kaldırılmalıdır. Hasta hayvanlar öldürülür ve cesetleri yakılır veya kireçli çukurlara gömülür. Çukurlar derin olmalıdır. Yüzeyde olursa şarbon sporları solucan ve böceklerle toprak yüzeyine taşınabilirler. Hayvan sürülerini şarbon sporları bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki otlar yakılmalıdır. Bulaşık ahır artıkları ve gübreler de yakılmalıdır. Şarbon sporları insanlara meslek ilgisi dışında yün ve deriden bulaşır. Kuşkulu maddeler yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan pansuman maddeleri yakılmalı ve madeni aletler strerilize edilmelidir.
Kaynak: MEGEP Yayınları ve Wikipedia
