Retarder (yavaşlatıcı); otobüs ve kamyonları güvenli ve etkin bir şekilde yavaşlatan yüksek verimli hidrolik veya elektrikli sistem ile çalışan, sürtünmesiz, aşınmasız ilave bir fren demektir. Retarderler; motor freni ve tekerleklerdeki sürtünme frenleri dışında, enerji yutarak veya depolayarak aracın hızını kesmede kullanılan volan veya vites kutusu çıkışında kullanılan kasnak gibi düzenlere denilmektedir.
Görevi: Balatalı fren sistemlerinin ve fren güçlerinin belirli sınırları vardır. Balataların ve disklerin ateş topuna dönecek kadar ısınma noktasına ulaştığı durumlar olur. Retarderler fren işlevlerinin %80-90’ını uygulamaya koymaktadırlar. Böylece acil durumlar için yokuş aşağı kullanımlarda sürekli soğuk ve devreye girebilen bir servis fren sistemi sağlamaktadır. Retarder ile trafik akışına uyum ve sürücünün trafikteki yükünün hafifletilmesi sağlanmaktadır. Retarderler, kardan milinden yani şaftta hareket aldığından dolayı vites kutusundan bağımsız çalışır. Vites değiştirme sırasında fren gücünde kesinti oluşmaz. Bu durumda doğal olarak aktif emniyet sağlanmaktadır. Retarderler, uzun süreli yokuş aşağı inişlerde ani durmayı ve park etmeyi mümkün kılmaktadır. Rotor ve stator arasına basılan yağ, rotorun kinetik enerjisini stator vasıtasıyla ısı enerjisine dönüştürdüğünden bu frenleme sırasında herhangi bir aşınma olmaz. Özellikle boş ağırlığı ile dolu ağırlığı arasında çok büyük bir fark olan taşıtlarda aktif bir emniyet unsuru olarak kullanılır.
Rotor ve stator arasına basılan yağın basıncı ve miktarıyla doğru orantılı artan kademeli frenleme gücü ile frenleme sağlanır. Retarderli aracın balatalarının kullanımı azaldığı için tekerlekler ısınmaz. Bu sayede balataların, kampanaların ve lastiklerin ömrü uzar. Retarderli bir aracın sürücüsü her durumda durabileceğini bildiği için konforlu ve güvenli bir yolculuk yapar. Yolcular frenleme etkisini hissetmez.
Taşıttaki Yeri: Retarder normalde doğrudan vites kutusuna bağlanır. Fakat uygulamada üç farklı şekilde araç üzerine montajı yapılmış olabilir. Her montaj türüne göre yerleri farklıdır. Vites Kutusuna (şanzıman) Montaj: Vites kutusu (şanzıman) ile arka aks ünitesi arasına yerleştirilmiştir. Böylece vites değişimi yapılsa dahi frenleme momentinin aynı kalması sağlanmış olur. Tahrik HattınaSerbest Montaj: Vites kutusuna (şanzıman) montaj uygulanamıyorsa şaft üzerine de (genellikle şaft ara yatağı yerine) montaj yapılabilir. Bu çözüm “bağımsız montaj” olarak da adlandırılır. Yan Montaj: Bu montaj şeklinde ise retarder şanzımana monte edilir veya entegre edilir.
Çalışması: Retarder sürekli bir fren sistemidir ve frenleme işlemi şöyle gerçekleşir: Retarderdeki kumanda ventili, kumanda kolu veya pedal ile yarı elektronik ayar ünitesi üzerinden kumanda basıncıyla beslenir. Kumanda ventili tarafından retarderin yağ haznesine basınç (etki basıncı) gönderilir. Bu basıncın değeri, ayarlanmış olan frenleme kademesine (kumanda kolunun konumuna) ve retarder devir sayısına bağımlı olarak kumanda ventili tarafından belirlenir. Böylece arzu edilen frenleme etkinliği için gerekli olan yağ miktarı, yağ odasından rotor ve statorun odacıklarına akacaktır. Kolun konumu değiştirilmedikçe belirli bir devir sayısı için frenleme etkinliği sabit kalacaktır. Şaft tarafından tahrik edilen rotor, yağı harekete geçirir. Harekete geçirilen yağ stator tarafından yavaşlatılır. Yavaşlayan yağ şafta bağlı rotoru ve bununla birlikte diferansiyel üzerinden aracı frenler.
Retarder kullanım özellikleri: Retarder her araç hızında devreye alınabilir. Yüksek hızlarda bu işlem hassas bir şekilde yapılmalı ve kumanda kolu bir anda sonuna kadar çekilmemelidir. Retarder sarsıntısız çalışır ve en hassas şekilde ayarlanabilir. Aracın elde edilebilecek yavaşlaması o andaki vitese bağlı değildir. Retarder ile frenleme esnasında araç hızlanmaksızın vites değişimi mümkündür.
Retarderin kumandası kumanda koluyla veya pedalla gerçekleşir. Retarderi devreden çıkartırken kolun ”0” konumuna gelmesine özellikle dikkat edilmelidir. Aksi takdirde küçücük bir kol hareketi retarderin devreye girmesine, dolayısıyla en düşük frenleme momentinin oluşmasına yeter. Bu durum seyir esnasında güç kaybına neden olacağı gibi soğutma suyu sıcaklığını da yükseltir. Tekerlekler hareketsizken veya yavaş dönerken retarder frenleme etkinliğini göstermeyeceğinden tek başına kullanıldığında tekerleklerin bloke olması mümkün değildir. Bu nedenle tekerlek ile yol arasında kayma meydana gelmeyecek anlamına gelmez.
Sürücü, ıslak veya buzlu zeminde retarderin kapasitesinin yalnızca bir kısmından faydalanmaya özen göstermelidir. Çok hassas ayarlanabilme özelliği nedeniyle bu mümkündür. Sürücü aracını uygun bir şekilde kullanarak retarderi frenleme kapasitesinden en iyi bir şekilde faydalanabilir. Araç kullanımında normal olarak ekonomik kullanım istenir (düşük motor devri, yüksek tork). Buna karşın retarder ile 1500-1800 devir/dakikalık motor devrinin altına düşülmemelidir. Park edilen araçta devreye alınan retarder el freni yerine kullanılamaz. Retarderin yağı boşaltılmışsa araç hareket ettirilmemelidir.
Arıza ve Belirtileri: Zaman içerisinde su, çamur ve yanlış kullanma sonucu bobinleri bozulan elektromanyetik retarderlerin tamir edilmesi gerekir. Bunun olabilmesi için sadece bir kaç tane bobinin değil, 8 tane bobinin hepsinin yenilenmesi gerekmektedir (Bazı modellerde 16 tane bobin mevcuttur). Retarderin bobinleri uygun kalınlıktaki bakır tellerle yeniden sarılır ve verniklenerek dış etkenlere karşı dirençli olması sağlanır. Bobinlerin ortasındaki nüveleri temizlenir, gerekirse yenileriyle değiştirilir. Bobinlerin üst ve altındaki plakaların hepsi değiştirilir. Freze ve taşlama tezgâhları kullanılarak plakaların hepsi olması gereken yüksekliğe getirilir. Daha sonra bobinler takılarak bütün parçalar nihai yerlerine monte edilir. Bobinlerin uçları çıkış konektörüne bağlandıktan sonra kısa devre testi yapılır. Elektromanyetik alan testi de uygulanarak retarderin yerine montajından önce düzgün çalıştığı teyit edilir. Retarderin su ve çamura karşı mukavemetini artırmak için bobinlerin üzerine bir tabaka da polyester uygulanır. Polyester usulüne uygun olarak retardere kaplandığı zaman çok uzun seneler retarderin arızasız çalışmasını mümkün kılar.
