Dünyadaki parazit olarak yaşayan canlı sayısının, özgür yaşayanlardan daha fazla olduğu bilinir. Parazit; insan vücudunun değişik bölgelerine hücre, doku ve organlarına yerleşir. İnsan vücuduna yerleşen parazitlerin bir kısmı insana özgüdür, sadece burada yaşamlarını sürdürür, ancak bazı parazitler de vardır ki diğer canlılara özgü oldukları halde insan vücuduna yerleşir ve olgunlaşır. Parazitin meydana getirdiği hastalıklar, tüm dünyada yaygın olup özellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde büyük halk sağlığı sorunu oluşturmaktadır. Hamilelerde bebek kayıplarına, kısırlıklara, çocuk bedensel gelişimini engelleme ve çocuk ölümlerine, immün sistem yetmezliğine, ayrıca çok büyük ekonomik kayıplara neden olur.
Parazit (Parasitos) Yunanca bir terimdir. Para; yanında ve sitos; besin anlamında iki kelimenin bir araya gelmesi sonucu oluşur, besini yanında anlamındadır. Parazitoloji ise parasitos ve loji (bilim) kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur. Kısaca parazit bilimi anlamındadır. Parazit: Bütün yaşamı boyunca veya yaşamının bir döneminde, kendinden büyük bir canlının içinde ya da üzerinde yaşayan, gelişip çoğalabilen canlıya verilen addır. Konak: Parazitin içinde ya da üzerinde yaşadığı canlıya verilen addır. Parazitoloji: Parazit, konak, parazitlik, parazit-konak ilişkisi ve parazitin yaptığı hastalıkları inceleyen bilim dalına verilen addır.
Paraziter Hastalıklara Neden Olan Protozoalar
Protozoalar tek hücreli canlılardır. Çoğu mikroskobik, bir kısmı ise mikroskobiktir. Bunlar, protistler âleminin alt gruplarında yer alan tek hücreli canlılardır. Tek hücreli olmalarına rağmen, çok hücrelilerde görülen yaşamsal işlevlerin birçoğunu yapabilirler. Bu nedenle eski zamanlarda vücut maddesi hücrelere ayrılmamış hayvanlar olarak kabul edilmiş ve “Hücresizler” adıyla anılmıştır. Protistlerin bir kısmı hayvan bir kısmı ise bitki sınıfındadır. Tek bir hücreden yapılmış olmalarına rağmen, yaşamaları için gerekli birçok görevi yapma özelliğine sahiptir. Sitoplazma hücrenin yaşaması için gerekli görevleri; çekirdek ise üreme ve çoğalma ile ilgili görevleri yapar. Protozoonlarda bir doku veya organ, bu doku veya organlardan meydana gelmiş çeşitli sistemler yoktur. Bütün yaşamsal görevler sitoplazma tarafından yapılır. İnsanlarda paraziter olarak yaşayan ve hastalık yapan protozoalar şunlardır.
Plasmodium vivax: İnsanlarda tertiana adı verilen sıtmaya neden olur.
Plasmodium malaria: İnsanlarda guartana adı verilen sıtmaya neden olur.
Plasmodium falciparum: İnsanlarda tropik sıtma hastalığına neden olur.
Trypanosoma gambiense: Trypanosoma gambiense uyku hastalığına neden olur.
Leishmania tropica: İnsna ve hayvanlarda şark çıbanı hastalığına neden olur.
Amipler: İnsanlarda dizanteri hastalığına neden olur.
Anofel: Yapısında sıtma etkeni olan plazmodyumu insanlara bulaştırır.
Giardia İntestinalis: ince bağırsaklarda, çoğunlukla duodenumda daha nadiren safra kesesi ve safra yollarında yaşayan ve gastrointestinal bozukluklar yapan kamçılı potozoondur.
Entemoeba Histolytica: Kalın bağırsak, karaciğer, akciğer ve beyine yerleşir. Meydana getirdiği paraziter enfeksiyona, amoebiasis adı verilir. Amipli dizanteri de denilen hastalığın etkenidir.
Blastocytis Hominis: İnsanların kalın bağırsağında yaşar. Blastocytosis hominis enfeksiyonunu meydana getirir.
Entemoeba Coli: Kalın bağırsakta yaşayan apatojen amiptir.
Endolimax Nana: Kalınbağırsakta yaşayan apatojen amiptir.
Entemoeba Hartmani: Kalınbağırsakta yaşayan apatojen amiptir.
Iodomoeba Bütschlii: Kalınbağırsakta yaşayan apatojen amiptir.
Chilomastix Mesnili: Bağırsaklarda yaşayan apatojen, kamçılı protozoondur.
Balantidium Coli: İnsanda parazit olarak yaşayabilen tek kirpikli protozoondur.
Cryptosporidium Ssp: İnsan vücudunda, mide ve bağırsaklarda yaşayan protozoondur.
İsospora Belli: İnce bağırsakların epitel hücrelerinde çoğalıp akut Entero colite neden olan sporozoondur.
Cyclospora Cayatenensis: İnsanların ince bağırsaklarında yaşar.
Paraziter Hastalıklara Neden Olan Helminthler
Helminthler, bir grup polifletik ökaryotik parazittir. Bu organizmalar solucan şeklindedir ve konakta yaşar ve oradan beslenir. Konaktan aldığı besinlerle organizmanın beslenmesini sekteye uğratır ve halsizlik, hastalık gibi sorunlara neden olur. Sindirim sisteminde yaşayan parazitlere intestinal parazitler denir. Bu tür canlılar hayvanlarda ve insanlarda yaşarlar. Helmintoloji parazit solucanların insanlara yaptıkları etkileri inceler. Helminth yunanca hélmins, olarak solucan anlamında dilimize geçmiştir.
Halk arasında solucan, kurt ve şerit adı verilen helminthler; vücutları omurgasız, iki tarafı simetrik, hücreleri sindirim, dolaşım, boşaltım, hareket, üreme gibi fonksiyonları yerine getirmek üzere organlar oluşturmuş; eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır. Vücut yapıları, parazitlik özelliklerine göre değişir. Boyları birkaç milimetre ile birkaç metre arasında olabilir. Kütikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır. Bu deri üzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan çeşitli organlar vardır. Helmintlerin tümü, yaşamlarını zorunlu parazit olarak sürdürür; ancak bazıları insanda hastalık etkeni olur. Bunların, vücut boşlukları, solunum ve dolaşım sistemleri yoktur; ancak boşaltım sistemleri vardır. Helmintler çift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır. Schistosoma cinsi dışında kalan bütün helmintler, erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır. Erişkin şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir.
Helminthler morfolojik olarak organizmalara benzeyen, monogeneanlar, sestodlar, nematodlar ve trematodları içeren bir grup polifiletik canlılardır.
İnsanlara paraziter hastalıklara neden olan helminthler şunlardır.
Taenia Saginata: İnce bağırsaklarda yaşayan bir cestoddur. Meydana getirdiği hastalığa, taeniasis adı verilir.
Taenia Solium: Erişkin şekli ince bağırsakta; larva şekli kaslarda ve iç organlarda yaşayan bir cestoddur.
Hymenolepis Nana: İnce bağırsaklarda, özellikle ileumun son kısmında yaşayan cestoddur. En küçük taenia olup cüce tenya da denir.
Enterobius Vermicularis: Erişkinleri ince bağırsakların son kısmında çekumda ve kalın bağırsaklarda yaşayan bir nematoddur. Bağırsak mukozasında yapışık halde bulunur.
Strongyloides Stercoralis: Parazit şekli; insanların ince bağırsaklarında, serbest şekli gübre ve toprakta yaşayan bir nematoddur.
Kaynak: Wikipedia ve MEGEP Yayınları
