Herkese Merhaba. Bu yazımızda sizlere olabildiğince kısa bir şekilde “PCI-Express x1 x4 x8 x16 Nedir? Farkları Nelerdir?” gibi aklınıza gelebilecek birçok soruya cevap vermeye çalışacağım. Ayrıca bu konu ile ilgili herhangi bir sorunuz varsa yorum kısmından sorabilirsiniz.
Tipik bir bilgisayar anakartının üzerinde birçok genişleme yuvası bulunur. Tabi zaman içerisinde farklı boyutlarda ve farklı pin sayılarında birçok genişleme yuvası üretilmiştir. Örneğin; –sırasıyla– PC Bus, ISA, EISA, VESA, AGP, PCI, PCI-X vs. gibi. Bu adını saydığımız genişleme yuvaları artık neredeyse kullanılmıyor. Bunlar birbirinin ardılları yani geliştirişmiş teknolojileri şeklinde düşünebilirsiniz. Hepsinin kullanım amacı birbirine benzemesine rağmen hızları ve yapıları farklıdır.
Örneğin; PC Bus, IMB’in ürettiği ilk genişleme yuvası olarak tarihe geçmiştir. Tarihe geçti diyoruz çünkü PC Bus, IBM firmasının patentli bir ürünüydü olmasına rağmen IBM, PC genişleme yuvaları teknolojisini herkesin kopyalamasına izin vererek endüstriyel standardı kurmuş ve çıkan klon marketini desteklemiş oldu. Eğer IBM diğerlerinin patentli teknolojilerini ücretsiz kopyalamasına izin vermeseydi Compaq, Dell ve Gateway gibi firmalar hiçbir zaman var olmayacaklardı. ISA çok eski –1984 yılında geliştirilmiş– bir genişleme yuvasıdır ve 8-16 bit veriyoluna sahiptir. Bant genişliği çok düşük olduğundan artık günümüz anakartlarında kullanılmamaktadır. PCI genişleme yuvası ise 64 bitlik bir veriyoluna sahip olup 1993 yılında geliştirilmiştir. PCI slotları beyaz renkli olup network kartı, ses kartı, ağ kartı, tv kartı gibi donanım kartlarının takılması sebebiyle diğer slotlara oranla sayısı daha fazladır. Onboard (tümleşik) teknolojisinin geliştirilmesiyle PCI slotlarına bağlanacak donanım kartları sayısı azalmıştır. Yeni nesil anakartlar da genel olarak bulunmaz. AGP ise PCI’ye benzer, ancak özellikle grafik desteği için tasarlanmıştır. AGP desteği sağlayan anakartların tek bir AGP yuvası vardır. AGP, bilgisayar sistemlerindeki ekran kartları için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde kullanılan en popüler en yaygın olan genişleme yuvası teknolojisi ise PCIe veya diğer kullanılan adıyla PCI-Express’tir. Bir çeşit PCI, PCI-X ve AGP’nin yerine geliştirilen en hızlı veri yoluna sahip genişleme yuvası olarak düşünebilirsiniz. Artık birçok yeni nesil anakartta yukarıda saydığımız genişleme yuvalarının hiçbiri yok ve sadece PCI-Express genişleme yuvalarını görmekteyiz.
PCI-Express genişleme yuvaları ise kendi içerisinde PCI-Express x1 x4 x8 x16 gibi genişliklere sahip. Yani PCI Express x1’de x, PCIe kartının veya yuvasının fiziksel boyutunu gösterir; x16 en büyük, x1 ise en küçüktür. Bunların her biri aşağıda gördüğünüz üzere farklı sayıda pin ve farklı ölçülere sahiptir.
| PCI Express Boyut Karşılaştırma Tablosu | ||
| Genişlik | Pin Sayısı | Uzunluk |
| PCI Express x1 | 18 | 25 mm |
| PCI Express x4 | 32 | 39 mm |
| PCI Express x8 | 49 | 56 mm |
| PCI Express x16 | 82 | 89 mm |
Ancak şu unutulmamalıdır. PCI Express kartları her zaman kartla aynı veya daha fazla hatta sahip PCIe yuvalarında çalışabilir. Örneğin, bir x4 kartı x4, x8 veya x16 şeritli bir yuvada çalışabilir. Benzer şekilde, bir x1 kartı herhangi bir PCIe yuvasında çalışabilir. Yani PCI Express x1 genişleme yuvası temelde tüm PCI-Express x1 x4 x8 x16 yuvaları ile uyumludur.
PCI Express, şeritler halinde düzenlenmiştir. Her şeritte bağımsız bir gönderme ve alma pinleri seti vardır ve veriler aynı anda her iki yönde de gönderilebilir. Bu, her kart bağlantısının sistemde aktif olabilecek diğer kartlardan bağımsız bant genişliği elde etmesini sağlar. Şerit sayısı PCIe protokolü son ekiyle (×1, ×4, ×8 ve ×16) belirtilir. Her şerit, PCIe protokolünün sürümüne (v1.x, v2.x, v3.0, v4.0) bağlı olarak 250-31504 MB/s hız kapasitesine sahiptir.
PCI Express genişleme yollarının sahip olduğu veri yolu versiyonu aynı zamanda ne kadar hıza sahip olduklarını da belirtir. Şu anda günümüzde anakartlar da en yaygın olan PCI Express 2.0 ve PCI Express 3.0’dır.
Şerit sayısı PCIe arayüzünün bant genişliğini etkiler, bu da bant genişliği yetersizse bağlı cihazların performansını olumsuz etkileyebilir. Aşağıdaki tabloda tüm PCIe versiyonlarının bant genişliği gösterilmektedir.
| PCI Express Hız Karşılaştırma Tablosu | ||||
| PCI-e 1.0 | PCI-e 2.0 | PCI-e 3.0 | PCI-e 4.0 | |
| PCI Express x1 | 250 MB / sn | 500 MB / sn | 985MB / s | 1969MB / s |
| PCI Express x4 | 1000 MB / sn | 2000 MB / sn | 3940MB / s | 7876MB / s |
| PCI Express x8 | 2000 MB / sn | 4000MB / s | 7880MB / s | 15752MB / s |
| PCI Express x16 | 4000MB / s | 8000MB / s | 15760MB / s | 31504MB / s |
PCI Express (PCIe), PCI protokolünün güncellenmiş bir sürümüdür. PCI / PCI-X arabirimlerine benzer şekilde, PCIe, çevresel bileşenlerin arabirimi için geliştirilmiştir. PCIe, PCI ve PCI-X‘ten çeşitli şekillerde farklılık gösterir. Bununla birlikte, önemli bir fark, PCIe protokolünün (x1, x4, x8 ve x16) varyasyonları arasındaki farkları daha iyi anlamamızı sağlayacaktır. Bu temel fark, “seri” iletim yerine “paralel” veri iletimidir. PCI ve PCI-X mimarisinde, tüm kartlar ana bilgisayardan gelen ve ana bilgisayardan paralel veri hatlarını paylaşır. Kart hızları ve yuva tipleri arasındaki farklar sınırlı veri hızlarına yol açar.
Not: Dizüstü bilgisayarlar, masaüstü bilgisayarlar gibi genişleme yuvalarına sahip değildir. Bir dizüstü bilgisayarın yanında PC Kartı (PCMCIA) veya daha yeni sistemler için ExpressCard kullanan küçük bir yuva bulunur.
