Paratoner veya diğer adıyla “Yıldırımsavar”, havadaki elektrik yükünü toprağa aktarmayı amaçlayan bir araçtır. İki bulutun sürtüşmesi, çarpışması veya kendi aralarında elektron boşalması yapmaları sonucu oluşan ışık görüntüsüne şimşek denir. Yıldırımdan korunmak için binaların ve evlerin gökyüzüne yakın olan yerlerine paratoner adı verilen aletler konulur. Bu aletler kısaca toprağa bağlanmış birer bakır çubuktur. Topraklama sayesinde bakır iletkene gelen yıldırım etkisiz hale getirilir.
Paratonerin Tarihçesi
Elektrik yüklerinin artı ve eksi olarak belirlenip adlandırılmasını sağlayan Benjamin Franklin (1706 – 1790)’dir. Franklin, yaptığı çeşitli deneylerin sonucunda elektriğin belirli ortamlarda fazla veya eksik ölçülerde bulunabilen bir sıvı olduğu görüşüne vardı. Her ikisinde de elektrik eksikliği ya da fazlalığı bulunan cisimlerin birbirini ittiğini, birinde eksiklik diğerinde fazlalık olan cisimlerin ise birbirlerini çektiğini ileri sürdü. Fazlalığı artı elektrik, eksikliği ise eksi elektrik olarak adlandırıldı.
Leiden şişesiyle ilgili deneyleri de sürdüren Franklin, Leiden şişesinden boşalan elektriğin oluşturduğu çatırtılar ve kıvılcımlar ile fırtınalı havalardaki gök gürültüsü ve şimşek arasında bir ilişki olması gerektiğini düşündü ve 1752’de, fırtınalı bir havada uçurduğu bir uçurtma ile bir Leiden şişesini yüklemeyi başardı. Franklin’in bu deneyden pratik yararlar elde etme yönündeki girişimleri paratonerin bulunmasına giden yolu açtı. Bu nedenle, yıldırıma karşı bir korunma aracı olarak kullanılan ve toprağa bağlı bir metal çubuktan ibaret olan paratonerin gerçek mucidi Franklin’dir. 1782 yılında ABD’nin Philadelphia kentinde paratoner kullanan konut sayısı 400’ü geçiyordu.
Paratoner Nasıl Çalışır?
Paratoner uzun bir boru ile gökyüzüne uzatılmış bir topraklama sistemi olarak düşünülebilir. Bu boru içerisinde iletken bir tel bulunmaktadır. Bu iletken tel ucunda bulunan iyonlar sayesinde bulutlarda biriken ve çarpışma sonrası elektik akımına dönüşen enerji yakalanmakta ve iletken tele aktarılmaktadır. İletken tel ise bu akımı toprağa aktarmaktadır. İletken olmayan toprak ise bu elektrik akımını nötrleme özelliğine sahiptir. Böylece bulutların çarpışması sonucu ortaya çıkan yüksek elektrik akımı hiçbir zarara yol açmadan önlenebilmektedir. En çok kullanılan aktif paratoner de yıldırımın etkilerini yok etmekte ve istenilen korumayı sağlamaktadır.
Paratoner Bölümleri Nelerdir?
Paratoner tesisatı yapımında iniş iletkenleri, yakalama çubuğu, direk, bağlantı parçaları ve topraklama elemanları kullanılır.
İniş İletkenleri: 2×30 veya 2×50 mm dolu daire kesitli bakır iniş iletkeni kullanılmaktadır. Bu iletken uygun aralıklarla kroşeler kullanılarak montaj yüzeyine tutturulur.
Yakalama Çubukları: Çubuklar ucu sivriltilmiş en az 16 mm2 kesitli paslanmaz çelikten en az 50 cm boyundadır. Binanın en yüksek bölümlerine konmaktadır. Çatı aynı düzlemde ise özellikle köşelerden başlanarak en çok 15 m aralıklı yakalama çubukları konur.
Direk: 6 metre boyunda galvanizli bir borudur. Bu direk duvara ya da çatıya altlık, gergi telleri, kelepçeler vs. ile monte edilir.
Bağlantı Parçaları: Paratoner sistemlerin montajında ve bağlantılarında kroşeler, bağlantı klemensleri gibi bağlantı parçaları kullanılır.
