Merhaba Arkadaşlar. Bu yazımızda herhangi bir donanım birimi aldığınızda karşınıza çıkan bazı teknik kavramlar ile ilgili bilgi vermeye çalışacağım. Böylece aldığınız donanım biriminin ne olduğu ne işe yaradığı, hangi sisteme uyumlu olduğu veya okuma/yazma hızı gibi bilgilere net bir şekilde sahip olacaksınız. Donanım birimi dediğimizde karşımıza birçok farklı aygıt çıkıyor. Örneğin HDD, SSD, USB Bellek gibi aygıtlar birer depolama birimi. Bu depolama birimlerinde NVMe, SATA, PCIe, AHCI, M.2, U.2, mSATA gibi birçok farklı kavram çıkıyor. Bu kavramlar çoğu zaman kafa karışıklığı oluşturabiliyor. Bende bu konuyu olabildiğince sade ve basit bir şekilde ifade etmeye çalışacağım. Yine sorularınız olursa yorum kısmından sorabilirsiniz. Elimden geldiğince cevap vermeye çalışırım.
Hazırsanız başlayalım.
Şimdi bir depolama birimi söz konusu olduğunda temel olarak üç kavram bize bu depolama biriminin ne olduğu konusunda net bir bilgi veriyor. Bu üç kavram arkadaşlar; Protokol -yani haberleşme protokolü-, Veriyolu -yani bus- ve Bağlantı Noktası’dır. Yani her depolama birimini bu üç kavram ile ifade ederiz. Bu üç kavram bilgisi olmadan net bir şey söylemek mümkün değildir. Örneğin biri size 480 GB SSD aldım dediğinde tam olarak bu SSD’nin türünü, hangisi sisteme uyumlu olduğunu, okuma yazma hızını tahmin etmeniz imkânsız. Ancak farklı bir şekilde biri size 2.5” 480 GB SATA SSD aldım dediğinde; aklımıza hemen ekrandaki gibi bir SSD türü geliyor ve bu SSD’nin okuma yazma hızının 500-550 Mb/s civarında olduğunu tahmin edebilirsiniz. Aynı zamanda bu SSD’yi SATA bağlantısına sahip bir bilgisayarda kullanabileceğiniz anlaşılacaktır.
Şimdi arkadaşlar, asıl konumuza dönebiliriz.
Yukarıda üç kavramdan bahsetmiştik. Protokol, Veriyolu ve Bağlantı Noktası.
ÜST PROTOKOL
Bunlardan birincisi üst protokol veya protokoller şeklinde ifade edebiliriz. Protokoller bir çeşit veri aktarımını daha güvenli ve daha hızlı bir şekilde taşımak için kullanılan haberleşme protokollerdir. Şu anda bilinen ve kullanılan protokoller AHCI, NVMe protokolleridir. IDE protokolü ise biraz geçmişte kalan ve artık kullanılmayan bir protokoldür. AHCI protokolü IDE protokollünün yerine geliştirilmiş, benzer şekilde NVMe protokolü ise AHCI protokolünün alternatifi olarak geliştirilmiş en son versiyon teknolojidir. Bu AHCI, NVMe kavramını gördüğünüzde; NVMe kavramına sahip donanımın daha hızlı okuma/yazma hızlarına ulaştığını anlamış oluyorsunuz. Zaten NVMe teknolojisi AHCI teknolojisinin girdiği darboğazdan kurtulmak için geliştirilmiştir. Bir depolama birimi üzerinde NVMe kavramı varsa bu donanımın çok yüksek okuma yazma hızlarına çıktığını anlamış oluyoruz.
VERİYOLU
İkincisi arkadaşlar veriyolu. Anakart üzerindeki aygıtların birbirlerine veri iletmek için kullandıkları yola Veri Yolu (yani BUS) deniliyor. Her veri yolunun farklı bir veri transfer kapasitesi vardır. Veri yolu denildiğinde günümüzde SATA ve PCIe gibi kavramlar karşımıza çıkıyor. Geçmişte ise PCI, PCI-X, AGP, ISA gibi genişleme yuvaları, kendi adları ile anılan veri yolları bulunuyordu. Ancak bunlar günümüzdeki aygıtların ihtiyaçlarına cevap veremediği için artık kullanılmadıklarını söyleyebiliriz. Halen bazı anakartlar üzerinde beyaz renkli PCI slotlarını görebilirsiniz. Arkadaşlar; veriyolları gelişen teknoloji ile birlikte yenileri, alternatifleri sürekli çıkıyor. Örneğin; eskiden ekran kartları PCI sonrasında AGP slotlarına takılmaktaydı. Günümüzde ise ekran kartları PCIe X16 slotuna takılarak kullanılıyor. Bunun temel nedeni elbette PCIe veriyolunun inanılmaz kapasitede veri transferine olanak sağlamasından kaynaklanıyor. Burada PCIe slotları ve PCIe veriyolu kavramı kafanızı karıştırmasın. PCIe slotları, PCIe veriyolunu kullanır. Bu PCIe slotlarına (genişleme yuvaları) ekran kartı takabileceğiniz gibi ses kartı, network kartı, video kartı vs. takabilirsiniz. Hatta bazı adaptör kartlar kullanarak buraya USB Bellek, HDD, SSD takmanız mümkün.
Depolama birimi kavramı kullanıldığında anakart üzerinde SATA, PCIe, USB gibi veri yolları bulunuyor. Bu her veriyolunun kendine göre bir veri transfer hızı bulunuyor.
1– SATA
SATA tarafına baktığımızda SATA 1,2,3 şeklinde üç versiyon bulunuyor. Ve günümüzde en yaygın biçimiyle anakartlar SATA 3 versiyonu kullanıyor. SATA 3 ise saniyede maksimum 600MB okuma/yazma hızına olanak sağlıyor. Ancak bir depolama biriminin bu hızlara sahip olabilmesi için yapısındaki teknolojinin buna izin vermesi gerekiyor. Bu nedenle tipik bir HDD saniyede en fazla 100-120 okuma/yazma hızına erişebilirken, bir SATA veri yolunu kullanan bir SSD saniyede en fazla 500-550 okuma/yazma hızına erişebilir. Kısaca SATA veriyolunu kullanan bir depolama birimi teknolojisi ne olursa olsun en fazla saniyede en fazla 600 MB okuma/yazma hızına sahip olacaktır.
2– PCIe (PCI Ekspres)
PCIe (PCI Ekspres) ise sahip olduğu versiyona göre veri transfer hızını tespit edebilmek mümkün. Şu anda PCIe 4.0 versiyonu saniyede 32 GB okuma yazma hızlarına ulaşabiliyor. Eğer PCIe slotları söz konusu ise o zaman versiyon ile birlikte slot yapısına göre görseldeki veri transfer hızlarına ulaşılabilir.
3– USB
USB veriyolu ise; İngilizce “Universal Serial Bus” şeklindedir. Türkçeye “Evrensel Seri Veriyolu” olarak çevirebiliriz. USB ilk olarak 1996’da klavye, fare, yazıcı vb. aygıt bağlantılarının tek tip hale getirilmesi ve veri akışının daha hızlı yapılabilmesi amacıyla geliştirilmiştir. Günümüzde bilgisayarlar üzerinde USB’lerin kolaylıkla giriş yapabileceği USB girişleri bulunur. Daha fazla USB bağlantısı için genellikle bilgisayar üzerinde birden fazla USB girişi bulunur. USB 1.0 ve 1.1 ile saniyede 12 MB aktarım yapmak mümkünken USB 2.0’da bu sayı saniyede 60 MB‘dir. Yüksek hızlı USB 3.0 bağlantısında yakalanan 5 Gbps hız, saniyede 625 MB veri aktarımını mümkün kılar. En son sürüm olan USB 3.2, veri aktarımını saniyede 2500 MB’a kadar çıkarabilmektedir.
ARAYÜZ (ARABİRİM – INTERFACE)
Bir depolama biriminde bağlantı noktasını bilmek bize bu depolama biriminin ne olduğu konusunda az-biraz bir bilgi verebiliriz. Bağlantı noktası denildiğinde arabirim, arayüz, konnektör, port, form faktör gibi birçok kavram kullanılır. Ancak temelde bu kavramların hepsi nerdeyse aynı anlamda kullanılmaktadır. Arayüz veya arabirim; donanım birimi ile sistemin (yani anakartın) bağlantı sağladığı noktaya verilen isimdir. Arayüz denildiğinde; SATA, M.2, PCIe, U.2, mSATA, U.2 ve USB gibi farklı bağlantı noktaları bulunmaktadır.
En üstteki tabloya göre sırayla başlayarak anlatmaya çalışalım.
2.5” SATA HDD, 3.5” SATA HDD, 2.5” SATA SSD: Bu tipte bir depolama birimi günümüzde neredeyse tüm bilgisayarlara (laptop ve masaüstü) takıp kullanabilirsiniz. Sadece 3.5” SATA HDD büyüklük açısında laptopa sığmaz ancak data-elektrik kablosu yardımıyla bir laptopa bağlayarak kullanmanız mümkün. Buradaki püf nokta bu depolama birimleri SATA arayüzü ve SATA veriyolunu kullandığından dolayı sorunsuz bir şekilde aynı noktaya (SATA arayüzüne) takarak kullanabilirsiniz. SATA veri yolunun saniyede maksimum 600 MB okuma yazma hızına sahip olabileceğini unutmayalım.
M.2 SATA AHCI SSD, M.2 PCIe AHCI SSD, M.2 PCIe NVMe SSD: Bu depolama birimleri M.2 form faktörünü (konnektörünü) kullanarak anakarta bağlanırlar. Günümüzde M.2 PCIe AHCI SSD depolama birimi artık üretilmektedir. Ancak M.2 SATA AHCI SSD ve M.2 PCIe NVMe SSD’leri hemen hemen her yerde bulabilirsiniz. Bu iki tipte SSD’lerden SATA veriyolunu kullanan saniyede maksimum 600 MB okuma/yazma hızına sahipken; PCIe veriyolunu kullanan SSD, (+NVMe teknolojisinden dolayı) saniyede 7000 MB okuma/yazma hızına erişebilmektedir. Burada dikkat ederseniz SATA ve PCIe veriyolları okuma/yazma hızını belirleyen önemli bir faktör iken; NVMe teknolojisi ile SATA teknolojisinin aşamadığı hızların çok üzerine değerlere ulaşabilmektedir. Not: Bir anakart M.2 SATA AHCI SSD ve M.2 PCIe NVMe SSD’lerinden birini veya her ikisini destekleyebilir. Eski nesil anakartlar ise sadece birini -genelde M.2 SATA AHCI SSD destekleyebileceğini unutmayalım.
PCIe AHCI, PCIe NVMe: PCIe Slotlarını kullanarak USB, SSD, HDD gibi depolama birimlerini kullanabilmeniz mümkün. Bunun için piyasada alabileceğiniz adaptörler ile elinizdeki SSD veya HDD’leri buraya bağlayabilirsiniz. Alacağınız verim; depolama biriminin desteklediği protokol, veriyolu ve anakartın PCIe slotunun destekleyebileceği hız etkili olacaktır.
U.2 PCIe AHC SSD ve U.2 PCIe NVMe SSD: U.2 SSD’ler günümüzde her yerde bulamayacağınız SSD türleridir. Bunlar daha çok sunucu anakartları için geliştirilmiş olsa da artık piyasada rastlamak pek mümkün değil. U.2 SSD’ler anakart üzerinde yer alan bir U.2 form faktörüne takılarak çalıştırılır.
mSATA AHCI SSD: mSATA veya diğer adıyla mini SATA SSD, Serial ATA (SATA) International Organization (SATA Uluslararası Organizasyonu) tarafından geliştirilen, mSATA ara yüzünü kullanan bir veri depolama birimidir. Mobil aygıtlardaki Katı Hal Sürücüler (SSD’ler) için geliştirilmiş SATA arabiriminin bir sürümüdür. mSATA, Mini PCI Express (mPCIe) ile aynı soketi kullanır; ancak elektriksel sinyalleşme farklıdır. (mSATA, MicroSATA’yı değil mini-SATA‘yı ifade eder.) Günümüzde M.2 SSD‘ler mSATA‘nın yerini almıştır. mSATA, bir yandan veri yolu bağlantı ara yüzünü tanımlarken, bir yandan da elektronik parçaların uygulandığı PCB kart açısından 30mm x 50.95 mm ebatlarına işaret eden yeni bir form faktörüdür. Bu iki tipte mSATA SSD’ler SATA veriyolunu kullandığı için saniyede maksimum 600 MB okuma/yazma hızına ulaşabilir.
USB Bellekler: USB Bellek arayüzünü kullanan her birim yukarıdaki tabloya göre bir okuma/yazma hızına ulaşacaktır. Burada hızı belirleyen şey en düşük hıza sahip olan donanım birimidir. Yani siz buraya SSD bağladığınızda hızınız SSD’ye göre değil USB’nin sunabileceği hız olacaktır.
