Mitokondri, sitoplazmanın içerisinde bulunan hücre organellerinden biridir. Mitokondri; kelime kökeni Yunanca’da mitos (iplik) ve khondrion (tane) sözcüklerinden türetilen bir kelimedir. Boyutları 0,2 mikron ve 5 mikron arasında değişiklik göstermektedir. Mitokondrinin şekli ise oval şekilden çubuk şekilde kadar değişik biçimlerde karşımıza çıkabilir.
Mitokondri hücre sayısı karşımıza tek büyük hücre olarak çıkabildiği gibi genelde birden fazla sayıdadırlar. Mitokondri sayısı hücrenin enerji ihtiyacına göre değişkenlik gösterebilir. Özellikle kas ve sinir hücreleri gibi yüksek enerji ihtiyaç duyulan hücrelerde sayıları çok olabilir. Örneğin; karaciğer hücrelerinde sayıları 2500 civarındadır.
Endosimbiyoz kurama göre mitokondriler, uzun zaman önce, büyük hücrelere geçebilen tek canlı organizmalardı. Fakat hücre içindekilere göre enerjiyi daha verimli ayrıştırabildiklerinden dolayı içine geçtikleri hücrelere çok fayda sağladılar ve zamanla hücrelerin kalıcı birer parçası haline dönüştüler. Buna rağmen, kendi genetik bilgilerini taşır ve içinde bulundukları hücrelerden bağımsız bir şekilde bölünürler. Yani mitokondri, kendini çekirdek bilgisi dahilinde eşleyebilir.
Mitokondri Özellikleri ve Görevleri
1- Mitokondri hücre içerisinde bölünüp çoğalabilme özelliğine sahiptir.
2- Solunum reaksiyonları sırasında monomer organik besinlere ve inorganik besinlere dönüşürler.
3- Mitokondrinin ana görevi Oksijenli (O2) solunum ile ATP (Adenozin trifosfat) sentezini gerçekleştirmektir.
4- Mitokondri organeli, oksijenli solunum yapabilen ökaryotik hücrelerde bulunur.
5- Basit hücrelerde yani prokaryot hücrelerde ve memelilerin alyuvarlarında bulunmaz.
6- Mitokondri hücre sitoplazmasında enerji üretim merkezidir.
7- Mitokondri organeli şekil ve büyüklük bakımından bakteri ile büyük benzerlik gösterir.
8- Mitokondrinin kendisine ait ribozom, DNA (Deoksiribonükleikasit) ve RNA‘ları (Ribonükleikasit) bulunmaktadır.
9- Mitokondrinin yapısı ve büyüklüğü endosimbiyoz kuramını desteklemektedir. Endosimbiyoz kuramına göre mitokondri, aerob bir prokaryot hücrenin daha kompleks bir yapıda olan bir ökaryotik hücre içine girerek simbiyotik olarak yaşaması sonucu gelişmiş bir organeldir.
10- Mitokondri organeli kloroplast gibi çift zarlı bir yapıya sahiptir.
11- Mitokondriler kalıtımsal olarak yavruya annesinden geçer, babadan gelen spermlerin bu konuda yavruya katkısı yoktur.
Mitokondri Yapısı
Hücrenin enerji merkezi mitokondride dört kısım vardır. Bu kısımlar dış zar, iç zar, zarlararası (periferal) bölge ve matriks’dir.
Mitokondrinin dış zar kısmı, iç zar kısmına oranla daha kalındır ve dış zar üzerinde porin denilen taşıyıcı proteinler bulunmaktadır. Mitokondri dışarıdan madde alışverişini bu porin adı verilen boşluklar sayesinde gerçekleştirir.
Mitokondrinin iç zar kısmı ise dış zar kısma oranla daha geçirgen bir yapıya sahiptir. Mitokondrinin dış zarı ile iç zarı arasındaki bölgeye periferal bölge denilmektedir.
İç zar; mitokondrinin matriksine doğru girinti ve çıkıntılar yaparak krista adı verilen yapıları oluşturur. Kristalar; kese, boru, tüpçük, zigzag gibi çeşitli şekillerde görünebilirler. Kristalar enine boyuna ve çapraz bulunabilirler.
Mitokondrinin iç zarı üzerinde solunumda görev alan ETS (Elektron Taşıma Sistemi) proteinleri bulunmakadır. Bu bilgiyle yola çıkarak enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerin mitokondrilerinde krista sayısının fazla olduğunu söyleyebiliriz.
İç zar yüzeyinde elementer partikül (racker partikülü) adı verilen yapılar bulunmaktadır. Elementer partikül (racker partikülü) adı verilen yapının bir sap ve birde baş bölgesi bulunmaktadır. Elementer partikül’ün (racker partikülü) baş bölgesinde kimyasal enerjiden ATP sentezi gerçekleştiğinden bu bölgeye ATPozom adı verilmektedir.
Mitokondrinin matriksinde, organel proteinlerinin üçte ikilik kısmı bulunur.
