Konvertibilite Nedir?

Serbest kur sisteminin uygulanması, ulusal paraların kolayca birbirlerine dönüşebilmesini gerektirir. Diğer devletlerin paralarına serbestçe ve kolaylıkla çevrilebilen dövizlere, konvertibl döviz ve yapılan bu işleme konvertibilite denir. Uluslararası işlemlerde genelde kullanılan döviz, konvertbil dövizdir. Bir ülkenin parası diğer bir ülkenin parasına dünyanın her yerinde serbest bir şekilde çevrilebiliyorsa o milli para için “tam konvertibl” denir. Dolayısıyla Konvertibl olan milli paralar uluslararası ödeme aracı olarak kullanılırlar. Çünkü konvertibl bir paraya sahip olan bir ülke bunu istediği anda diğer bir paraya kolaylıkla çevirebilir. Parası konvertibl olan ülke, dünya ticaretinde bir Merkez Bankası gibi rol oynar ve ödeme aracı olarak emisyonda bulunmak suretiyle bu işten kar bile elde edebilir. Konvertibilite sonuçta, bir ülkenin ulusal parasının, değişim aracı olma, hesap birimi olma, borç ödeme ve birikim aracı olarak kullanılma gibi işlevlerini, ülke sınırları dışında da gerçekleştirmesidir.

Her devletin parasını konvertibl yapma imkanı yoktur. Çünkü konvertibl para için önce ilgili devletin ödemeler bilançosu büyük ölçüde açık vermemesi; dünya ekonomisinde ortaya çıkabilecek ani bir krizi karşılayabilecek ölçüde altın ve döviz rezervlerine sahip olması gerekmektedir. Ayrıca parasına konvertibilite sağlayan devletin, diğer devletlerin kendi parasına karşı besledikleri güveni sarsmamak için izleyeceği ekonomi politikasına da dikkat etmesi gerekir. Aksi halde ellerinde konvertibl para tutan devletler, bunları diğer paralara çevirmek isterler ve sonuçta konvertibilite ortadan kalkar. Bir ülke parası, diğer ülkelerin paraları ile cari döviz fiyatları (kurları) üzerinden serbestçe değiştirilemiyorsa o ülkenin parasına konvertibl olmayan döviz denmektedir.

1980’li yıllardan sonra serbest kur sistemine geçme girişimlerinde bulunan Türkiye, ulusal paranın, yani TL’nin, konvertibl para olduğunu açıklamıştır.

Ancak bir ulusal paranın gerçek anlamda konvertibl sayılabilmesi için ilgili hükümetin bu şekilde kendi ulusal parasını tek taraflı konvertibl ilan etmesi yetmez. Bunun için önemli bazı şartların var olması gerekir. Bunların başında, parası konvertibl ilan edilen ülkenin ulusal ekonomisinin istikrarlı, işsizlik ve kronik dış açık ve kamu kesimi açığı gibi ekonomik sorunları bulunmayan bir ekonomi olması; buna bağlı olarak da, ulusal parasının dış ödemelerde genel kabul gören bir para olması gerekir. Böyle bir konvertibilite gücüne sahip ve uluslar arası ödemelerde genel kabul gören çok az sayıda ulusal para vardır. Buna örnek olarak ABD Doları, Euro, Japon Yeni gösterilebilir.

Kaynak: Prof. Dr. Şehabettin Yiğitbaşı ve Doç. Dr. N. Ata Atabey