Kök hücreler uzun zaman dilimleri boyunca çoğalma ve kendilerini yenileyebilme yeteneğine sahip, henüz özelleşmemiş fakat vücuttaki diğer hücrelere farklılaşabilen, hasar görmüş dokuları yenileyebilen hücrelerdir. Normalde kendileri çoğalmayan kas, kan veya sinir hücrelerinden farklı olarak kök hücreler çok sayıda çoğalabilme yeteneğine sahiptir. Kök hücrenin temel özelliklerinden biri ise bu hücrenin özelleşmiş olmaması ve bu sayede diğer hücrelere farklılaşabilmesidir. Bu özellikleri sayesinde kök hücreler kalp kası hücreleri, kan hücreleri ve sinir hücreleri gibi özelleşmiş hücrelere kaynaklık edebilirler. Kök hücreler nakil edildiklerinde alıcıda hasarlı dokuyu yenileyebilme özelliğine sahiptir.
1- Embriyonik Kök Hücre: Erken dönem embriyodan elde edilen kök hücrelerdir. Laboratuvar koşullarında sınırsız çoğalabilme ve vücuttaki tüm hücrelere farklılaşabilme kapasitesine sahiptirler. Embriyonik kök hücreler çeşitli etik nedenlerden dolayı tedavi amaçlı olarak kullanılması henüz uygun olmayan hücrelerdir.
2- Fetüs Kök Hücreleri: Fetüsden elde edilen farklılaşma kapasiteleri embriyonik kök hücrelere yakın ölçüde yüksek olan kök hücre grubudur. Bu hücreler de tedavi amaçlı kullanımları etik nedenlerden dolayı henüz uygun olmayan hücrelerdir.
3- Amniyon Sıvı Kök Hücreleri: Anne karnındaki bebeğin korunması ve beslenmesini sağlayan sıvı olan amniyon sıvısı içerisinde bulunan, yüksek farklılaşma kapasitesine sahip kök hücrelerdir.
4- Göbek Kordonu Kök Hücreleri: Göbek bağı dokusundan elde edilen yüksek farklılaşma kapasitesine sahip kök hücrelerdir. Laboratuvar koşullarında göbek bağından elde edilerek çoğaltılabilmekte ve tedavi amaçlı kullanılabilmektedir.
5- Kordon Kanı Kök Hücreleri: 1980’li yılların başında bilim adamları yeni doğan bebeklerin kordon kanında da kemik iliğindekine benzer kök hücrelerin bulunduğunu fark etmeleri üzerine kordon kanından elde edilen bu hücrelerin belirli hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği fikri ortaya çıkmıştır. Kordon kanı kök hücreden zengin bir kaynak olduğunun anlaşılması ile 1988’de fankoni anemik hastalığı bulunan bir çocuk tedavi edilmiş ve o günden bu yana tedavi amaçlı kullanılmaya başlanmıştır.
6- Erişkin Kök Hücreleri (Doku Özgün Kök Hücreler)
a- Hematopoetik Kök Hücreler (Kan Kök Hücreleri): Kemik iliğinde bulunan kendilerini sürekli yenileyerek kanda bulunan hücre tiplerini oluşturan hücrelerdir. Kemik iliği, dolaşan kan ve kordon kanı temel kaynaklarıdır.
b- Mezenkimal Kök Hücreler (MKH): Başlıca kemik iliği ve yağ doku olmak üzere diğer dokulardan da elde edilebilen MKH’ler sahip oldukları farklılaşma yeteneği ile kemik, yağ, kıkırdak, iskelet kası, sinir ve kas hücrelerine farklılaşabilmektedirler.
c- Organlarda Yerleşik Diğer Erişkin Kök Hücreler: Bulunduğu dokuya ait hücreleri oluşturmak üzere özelleşmiş o dokuya özel kök hücrelerdir. Sinir kök hücresi, kas kök hücresi gibi hücreler bu gruptadır.
Kök hücre kaynakları embriyo, amniyon sıvısı, fetüs, kordon kanı, göbek kordonu, kemik iliği ve tüm bunların yanında vücuttaki yağ, kıkırdak doku, deri diğer gibi tüm dokular olarak sayılabilir. Tedavi amaçlı olarak aktif şekilde kullanılan kaynaklar kordon kanı, kemik iliği, yağ doku, kıkırdak doku ve deri dokusudur. Bu kaynaklardan ayrıştırılan kök hücreler, laboratuar koşullarında çoğaltılarak kullanılabildikleri gibi, sadece ayrıştırma yapılarak da uygulanabilmektedir. Örneğin; kan kök hücreleri, kemik iliği içerisinden özel yöntemler ile seçilmek suretiyle diğer hücrelerden ayrışmaları sağlanılarak kullanılabilmektedir. Bu yolla kemik iliği nakili sonrası, alıcının verilen hücreleri reddetmesine neden olan kök hücre dışındaki diğer hücrelerden arındırılması sağlanmakta ve nakilin başarı oranı artırılmaktadır.
Kaynak: https://www.acibadem.com.tr
