Eskiden beri deniz ürünleri üreten şirketler yengeç, istakoz ve karides gibi deniz kabuklularının kabuklarını değerlendirmeden direkt çevreye bırakırlardı fakat son yıllarda atıkların yeniden değerlendirilmesi ile birlikte bu kabuklu ürünleri çevreye bırakmak yerine kimyasal veya biyolojik yöntemlerle değerlendirilerek yeni ürünler elde edilmeye başlanmıştır. Bu ürünlerden birisi de kitinin en önemli türevi olan kitosan denilen biyopolimerdir,
Selülozdan sonra dünyada en çok bulunan polimer olan kitosan, kimyasal yapısı, poli-(β-(1,4)-2-amino-2-deoksi-β-D-glukopiranoz) şeklindedir. Molekül ağırlığı 50-2000 kDa arasında değişmektedir. Yalnızca deniz kabuklularının değil aynı zamanda böceklerin iskeletinde ve mantarların hücre duvarı yapısında da bulunmaktadır.
Kitosan’ın keşfedilişi, 1811 yılında Fransa’da Prof.Dr. Henri Braconnot’un mantar hücre duvarlarından fungin adı verdiği kısmı izole etmesiyle başlamıştır. Kitosan ilk kez 1859 yılında Rouget tarafından, kitini derişik potasyum hidroksit çözeltisinde ısıtması ile bulunmuştur. Kitosan’ın kullanıldığı bilimsel çalışmalar 20.yy’ın başlarında hızla artmaya başlamıştır.
Kitosan N-karboksi alkil kitosan, N-alkil kitosan, O-karboksialkil kitosan, N-karboksiasil kitosan, şeker türevleri ve metal iyon şelatları şeklinde kolayca türevlendirilebilmektedir
Kitosan ile yapılan deneysel çalışmalar için bu maddenin çözünmesi de elbette çok önemlidir. Kitosan’ın katyonik yapıda olması nedeniyle pH˂6 ortamında bazı çözeltilerde kolayca çözünür. İnorganik asitler içerisinde zor çözünen bu madde asetik asit, formik asit gibi organik asitlerde çözünebilir.
Ticari üretim olarak “Kitosan” karides ve diğer kabuklu deniz canlılarından elde edilir.
Birkaç özelliklerinden bahsetmeye çalıştığımız bu ürünün kullanım alanları da oldukça geniştir. Tıp, ziraat, eczacılık, gıda kozmetik vb. birçok alanda kullanımı mevcuttur;
Biyoparçalanabilir özellikte olması nedeniyle alerjik ve toksik olmayan bu maddenin medikal ve farmasötik açıdan önemli kullanım alanları mevcuttur. Yara bandı yapımında kullanılan bu madde ayrıca yara tedavisini hızlandırmak için sargı bezi yapımında da kullanılır. Hemostatik özellikte olan bu polimer kan pıhtılaştırıcı özelliğe sahiptir. Film oluşturabilme gibi bir özelliğe sahip olması kitosanın yapay böbrek zarı yapımında kullanılmasını sağlamıştır. Tıpta cerrahi iplik, yapay deri, diş dolgu maddesi olarakta kullanılmaktadır.
Kozmetik alanında; saç, diş bakım ürünlerinde, nemlendirici kremlerde, deodorantlarda; besinlerde doğal kıvamlaştırıcı olarak, atık yiyeceklerin işlenmesinde, ayrıca filtreleme ve temizleme işlemlerinde, meyvelerde enzimatik kararmayı kontrol etmede; fotoğrafçılıkta da kullanılan bu polimer biyoteknolojide enzim, canlı hücre immobilizasyonu, kromatografik yöntemlerde; antimikrobiyal özellik kazandıran kitosan ziraatte gübre yapımında, insektisitlerde, tarımsal hammaddelerde küf kontaminasyonunun engellemede; atık sularda bulunan metal iyonlarının uzaklaştırılması ile su artımının sağlanmasında kullanılmaktadır.
Görüldüğü gibi birçok önemli özelliğe sahip olan kitosan üzerine yapılan bilimsel çalışmalarda son yıllarda ciddi bir artış görülmektedir. Sonuç olarak bu polimerin kullanımındaki artış ile doğada çok fazla atık oluşturan deniz kabuklularının kullanılmasını artırarak hem çevreye zarar verilmemiş olacak hem de toksik özellikte olmayan, biyolojik olarak parçalanabilen, güvenli, etkili çalışmalar yapılabilecek ve bilime yeni katkılar sağlanacaktır.
