Kerteriz, herhangi bir cismin yönü ile esas alınan yön arasındaki açı. Esas alınan yön, bir kişinin yüzünün dönük olduğu yön, bir teknenin yönü veya kuzey olabilir. Kuzeyin esas alınması durumunda, buna hakiki kerteriz denir. Kerteriz ölçümü için açı ölçmekte kullan herhangi bir araç kullanılabilir. Hakiki kerteriz genellikle pusula ile ölçülür.
Kerteriz seyir yapılması gereken her türlü faaliyette (denizcilik, spor, askerlik) doğru rotada ilerlemek için kullanılır.
Yaygın kullanılan bir seyir tekniği, en az iki noktadan kerteriz alarak harita yardımıyla, bulunulan noktanın tespit edilmesidir. İki noktadan kerteriz alırken, çevreden iki yer şekli ya da nesne seçilir ve bunların kuzeyle yaptıkları açı bulunur. Daha sonra kerteriz alınan nesneler harita üzerinden bulunur ve harita üzerindeki kuzey güney doğrultulu çizgilerin de yardımıyla her iki açı belirlenen yer şekillerinden geçecek şekilde bir çizgi çizilir. Bu iki çizginin kesiştiği yer, yaklaşık olarak kerteriz alınan yeri gösterir. Daha yüksek kesinlik elde edebilmek için farklı bir yer şeklinden, yine aynı şekilde kerteriz alınır ve harita üzerinde buna ait bir çizgi daha çizilir. Eğer üç çizgi tam bir noktada kesişiyorsa, bu noktanın tam kesinlikle kerteriz alınan yer olduğu söylenebilir. Ancak pratikte nadiren bu üç çizgi bir noktada kesişir. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1- Kerteriz alırken elin titremesi ya da pusula üzerindeki açının tam kesinlikle okunamaması.
2- Manyetik kuzey ile coğrafi kuzey arasındaki sapma açısının hesaba katılmaması ya da yanlış katılması.
3- Okunan kerteriz açısının harita üzerine tam kesinlikle aktarılamaması (çizimde yapılan ufak kaydırmalar).
4- Harita üzerindeki ufak hatalar ya da yeryüzü şekillerinin zamanla kaymış veya değişmiş olması.
Yukarıda sayılan sebeplerden ötürü sıklıkla, çizilen üç çizgi bir noktada kesişmez ve bir üçgen oluşturur. Bu üçgen kerteriz alınan noktayı kesinlikle kapsar ve bu üçgen ne kadar küçük çıkıyorsa hatalar o denli azdır. Kerteriz iki boyutta alındığından kesin yerin belirlenmesi üç noktayla yapılır, bu bakımdan üç boyutta çalışan GPS’in kesin yeri belirlemesi için dört farklı uydudan gelen dört koordinat değerini kullanmasıyla benzerlik gösterir.
Kerteriz kelimesi Türkçede pusula kadranının çevresindeki yön gösteren çentikler anlamındaki kerte kelimesinden türemiş olabilir. Kerte kelimesi İtalyanca çeyrek anlamındaki quarto’dan dilimize geçmiştir. Bir diğer olası etimoloji, İngilizce quarters kelimesidir. TDK Sözlüğünde sözcük Yunanca kökenli olarak belirtilmiştir.
Kerteriz ölçme eylemi, Türkçede ölçmek, atmak, etmek, yapmak fiilleriyle ifade edilse de, günümüzdeki yaygın kullanım kerteriz almak şeklindedir.
