Kara Kutu (Flight Recorder), uçuş sırasında bir uçakta önceden belirlenmiş verileri kaydetmeye yarayan cihazlara verilen isimdir. İsminin aksine siyah/kara değil de genellikle turuncu renktedirler. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında yardımcı olmak amacıyla amacıyla hava taşıtlarında kullanılmaktadır. Kara Kutu’lar çeşitli tiplerine göre sınıflara ayırılmaktadır.
Tip 1 Kara Kutu: Sadece kokpit ile yer veya kokpit, diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden cihazdır.
Tip 2 Kara Kutu: Sadece uçuş verilerini kaydeden ve ses kaydetmeyen cihazdır.
Tip 3 Kara Kutu: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihazdır. Kısaca FDR/CVR olarak bilinir. Günümüzde bir çok uçakta sıklıkla kullanılan kara kutu türlerindendir.
Kara Kutu (Flight Recorder) Neleri Kaydetmesi Gerekir?
Kara kutular kullanıldıkları uçaklara göre farklılıklar gösterirler. En detaylı kayıt büyük yolcu uçaklarında yapılır. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişir. Büyük uçaklarda ise 88 temel parametre (veri türü) vardır. Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek bilgi belli olur. Yolcu uçaklarında bu parametre sayısı 250 ye yaklaşabilir. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelenir ve kaza nedeni anlaşılır. Örneğin; Pilotun motor gücünü arttırdığı güç kolunun herhangi bir andaki değeri motor gücü değeri ile aynı değilse güç kolu ile motor bağlantısı kopmuştur diye yorumlanabilir. Bu bilgiler kokpit ses kayıtları ile kıyaslanarak emin olunur. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu yere bildirmeye çalışacak, bu konuşmalar da kara kutuda kaydolacaktır.
Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de incelenebilir.
Aşağıdaki listede verilenler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilecek 88 parametreden bazılarıdır:
- Zaman
- Basınç irtifası
- Hava hızı
- Baş doğrultusu
- İvme (Dikey)
- Yunuslama durumu
- Roll durumu
- Pilotun Telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
- Motor gücü
- Autopilot çalışıyor mu?
- Uzunlamasına ivme
- Yunuslama Kontrol verisi
- Lateral Kontrol verisi
- Rudder pedal verisi
- Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
- Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
- Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
- Lateral ivme
- Yunuslama yüzey kontrol posisyonu
- Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı;
- Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı;
- Dış ortam sıcaklığı
- Otopilot durumu
- Radyo irtifası
- Hücum açısı
- Hidrolik basınç
- Yer hızı
- Fren basıncı
- DC elektrik dağıtıcı statüsü
Kara Kutu (Flight Recorder) Ne Kadar Sağlamdır?
1- Kara kutu her 3 eksen de aynı anda 1000 g’lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
2- Kara kutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g’lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
3- Kara kutu 0,05 inch2’lik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir (Bozuk para büyüklüğünde bir yere 5 ton düşse kaldıracak güç demektir).
4- Yaklaşık 45 Santimetre (18 inch) derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir.
5- Yaklaşık 1100 derece santigrat sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
6- En az 3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda verdiğimiz maddeler bir kara kutunun kullanım izni almadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir kara kutunun bir uçağa takılmasına izin verilmez. Bunlar dışında pek çok test daha uygulanmaktadır.
Kara kutular askeri ve sivil olarak da 2 ye ayrılır. Sivil uçaklarda uçak içerisinde kesinlikle bir silme tuşu yoktur. Kara kutudaki veri asla silinemez. Oysa askeri kara kutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgiler düşman eline geçmesin diye, kara kutunun silme tuşuna basar ve tüm veriyi siler.
Kaynak: Wikipedia
