Elektrikli Süpürge: İlk Yıllarda Eve Sığmazdı
Elektrikli süpürgeden önce 1883’te “gırgır” denilen döner fırçalı mekanik süpürge vardı. İlk ev tipi elektrikli süpürge 1907’de ABD’de icat edildi.
Elektrikli süpürgenin atası körükle çalışırdı
Ülkemizde 1960’larda gırgır adıyla üretilmeye başlanan döner fırçalı mekanik halı süpürgesinin mucidi M. R. Bissell, süpürgenin patentini 1876’da ABD’de aldı. Süpürgeyi geliştirip 1883’te ABD’de satış sundu. Ucuz ve çok kullanışlı olan bu halı süpürgesi, kısa sürede tüm dünyaya yayıldı. Süpürgenin tanınmasında, Charlie Chaplin’in bir sinema filminde süpürgeyi kullanırken görünmesinin etkili olduğu söylenir. Halıdaki tozları vakum yaparak çeken ilk süpürgenin patenti, 1860’ta ABD’de alındı ama süpürge yıllar sonra piyasaya çıkabildi. Süpürgede, gırgırdaki gibi döner fırçalar ve bir de hava çekmek için elle çekilip itilerek çalışan körük vardı. İlk kez benzinli motorla çalışan ve mobilyaların üzerindeki tozu basınçlı hava üfleyerek temizleyen süpürge ABD’de mucit J. S. Thurman tarafından yapıldı. Süpürgenin hava üfleyerek uzaklaştırdığı toz, özel bir kapta toplanırdı. Benzinli süpürgenin patentini 1899’da alan Thurman, çok büyük olan süpürgeyi at arabasına monte etti. Süpürgenin hortumunu pencereden sokarak 4 dolara evleri temizlerdi.
Elle çalışan vakum pompasıyla toz çeken süpürge 1910
Vakumlu süpürge, İngiltere Kralı VII. Edward’ın huzurunda çalıştırıldı
İngiliz mucit H. Booth, ABD’de yapılan hava üflemeli süpürgeyi Londra’da halka tanıtılırken görmüştü. Süpürgenin, tozları basınçlı havayla bir kabın içine üflerken çevreye toz saçtığını fark etti. Aynı sistemi tersine çalıştırıp süpürgenin vakum yaparak tozları çekmesinin daha iyi olabileceğini düşündü. İnce dokunmuş bir kumaşı da filtre olarak kullanıp halı ve mobilyadaki tozları toplamaya karar verdi. Makinesini yapmadan önce basit bir deneme yaptı. Cebindeki kumaş mendili maske gibi ağzının üzerine yerleştirdi ve tozlu bir sandalyedeki tozu birkaç kez içine çekti. Mendili çevirdiğinde tozların mendilde 2 toplandığını görünce ilk vakumlu süpürgeyi tasarladı. Benzinli motorla çalışan vakumlu süpürgeyi, 1901’de üretip sokaklarda halı süpürme gösterileri yaparak makinesini tanıttı. At arabasına monte ettiği vakumlu süpürgeyle ücret karşılığında evleri süpürmeye başladı. Süpürgenin başarısını, Lord Chamberlain de duymuştu. Chamberlain, süpürgenin mucidine mektup yazarak Buckingham Sarayı’nda bir halı süpürme gösterisi yapmasını istedi. Gösteri, 25 Ekim 1901’de sarayda İngiltere Kralı VII. Edward’ın huzurunda yapıldı. Kral süpürgeyi beğenince, saraya vakumlu bir süpürge monte edildi. Ardından bazı büyük binalara da benzinle çalışan vakumlu süpürgeler monte edildi.
Vakumlu süpürgeyle evleri ücret karşılığında temizleyen araç (İngiltere-1910)
İlk ev tipi portatif elektrikli süpürge, 1907’de ABD’de icat edildi
Tozları vakumla çeken ilk ev tipi süpürgeler elektrikli değildi. O dönemin benzinli ve elektrikli motorları çok büyük olduğu için evlere sığmazdı. Ev tipi süpürgelerin elle çalışan pompalarıyla vakum yapılırdı. Bir elle, süpürge ileri geri hareket ettirilirken diğer elle pompanın kolunu itip çekmek gerekirdi. Kullanımı zor olan bu süpürgelerin yerini, 1900’lerin başında küçük motorlu hafif elektrikli süpürgeler almaya başladı. ABD ve Avrupa’da çok sayıda ev tipi elektrikli süpürge ortaya çıktı. Hafif ve kullanışlı ilk süpürge, 1907’de ABD’de J. Spangler tarafından icat edildi. Süpürgenin ön kısmında döner fırçalar vardı ve küçük bir elektrikli pompa da havayı çekiyordu. İlk modelde filtre olarak bir yastık kılıfı kullanılmıştı. Süpürgenin mucidi bir fabrika kuracak maddi olanağa sahip olmadığı için patentini W. Hoover’e sattı. Hoover, süpürgeyi sağlam ve kolay kullanılır hale getirip satışa sundu. Bez yerine kağıt torba kullanarak filtre temizleme sorununa son verdi. Hoover kısa sürede en çok satan elektrikli süpürge üreticilerinden biri oldu. Danimarka’da 1910’da satışa sunulan elektrikli süpürge, daha sonra Nilfisk adıyla tanınmış bir marka oldu. İsveç’te 1910’da Lux adıyla satışa sunulan elektrikli süpürge çok hafif ve sağlamdı. Firma daha sonra Elektrolux adını aldı ve tanınmış süpürge üreticilerinden biri oldu.
Ev tipi ilk elektrikli süpürgelerden biri (1908)
Modern elektrikli süpürgeler
Günümüzde farklı amaçlar için tasarlanmış çeşitli elektrikli süpürgeler vardır. Büyük evler için merkezi elektrikli süpürge sistemi kurulmaktadır. Bu sistem genellikle inşaat aşamasında kurulur. Bodrum kata monte edilen güçlü bir süpürgenin hava emiş ağzına bağlı plastik borular ve elektrik kabloları evin her odasına duvarların içinden döşenir. Odaların duvarlarında, elektrik prizini andıran kapaklı soketler bulunur. Temizlik yapılırken soketin kapağı açılıp süpürgenin hortumu sokete yerleştirilince bodrumdaki süpürge çalışmaya başlar. Hortuma gerekli uçlar takılarak temizlik yapılır. Bazı sistemlerde hortumlar da duvarın içinde saklıdır ve hortum dışarı çekilince süpürge çalışır. Bu sistem, büyük evlerde elektrik süpürgesinin katlar arasında taşınmasına gerek bırakmaz ve süpürge bodrumda çalıştığı için gürültü olmaz. El tipi ve iş yerleri için sırtta taşınan modeller de vardır. Islak kuru modeller ise gerektiğinde, özel temizlik sıvısıyla yeri paspaslayıp ardından vakumla sıvıları çeker. Tekerleksiz modeller 1960’larda ortaya çıktı ancak çok yaygınlaşmadı. Bu modeller, süpürgenin altından hava üfleyerek makinenin hovercraft gibi hava yastığı üzerinde hareket etmesini sağlar. Robot süpürgeler, gelişen elektronik ve yazılım teknolojileri yardımıyla çok gelişti. Robot süpürge, çevresini lazerle tarayıp tanır ve mobilyalara dokunmadan odayı süpürüp geri dönerek kendisini şarj sistemine bağlar. Mobilyaların yeri değişince bunu algılayan süpürge, kaldırılan 4 mobilyanın yerini hemen temizler. Odada yatan bir ev hayvanı varsa hayvan odadan çıkınca onun kalktığı yeri süpürüp yerine döner. Elektrik süpürgesi en çok satılan elektrikli ev aletlerinden biridir. Robot süpürgeler, ilerde süpürme ve paspas işlerini insana ihtiyaç kalmadan yapacak.
Kaynak: Prof. Dr. Ural Akbulut ODTÜ Kimya Bölümü
http://www.uralakbulut.com.tr
