Fransız Devrimi veya Fransız İhtilâli (1789-1799), Fransa’daki mutlak monarşinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulması ve Roma Katolik Kilisesi‘nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasıdır. Avrupa ve Batı dünyası tarihinde bir dönüm noktasıdır. Sosyal bir akımı başlatan en büyük etkendir.
Fransız İhtilali, halkın eşitlik, adalet ve kardeşlik sloganıyla monarşiye karşı ayaklanmasıdır. Bu ayaklanmanın herhangi bir ayaklanmadan farkı, ilk kez monarşi fikrinin tartışmaya açmış olmasıdır. Fransız ihtilali, 18. yüzyilda Fransa’da yaşanmıştır. Fransız İhtilali 14 Temmuz 1789 yılında Bastil Hapishanesi‘nin isyancılar tarafından basılmasıyla başladı. Açıklanan “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi” ile amaçlar açıklandı.
Çok kanlı bir sürecin sonunda, Fransız İhtilali sonucu bugün bütün dünyada geçerli olan düşünsel ve siyasal ilkeler ortaya çıktı. Başlangıçta, aristokrasi ve monarşiye olan düşmanlık süreç içinde birlikte hareket eden grupların ters düşerek birbirlerini öldürmesine dönüşmüştür. Ortaya çıkan olaylar en başındaki kişilerin ölümüne kadar varmıştır. Kimi isimlere göre, o kadar çok aydın ölmüştür ki Fransız İhtilali aydınlanmanın sonu olmuştur.
Fransız İhtilali’nin Nedenleri Nelerdir?
Fransız İhtilali’nin temel nedenlerinden bazıları aşağıdaki gibidir.
1- Düşünsel sebepler. Eşitliğe ve adalete karşı artan inanç ve beklenti geniş halk kitlelerinde bu isteğin meydana gelmesine neden olmuştur. Bu düşüncelerin yayılmasında etkili olan aydınlanma çağı düşünürlerinin kitapları matbaanın icadından beri hızla yayılmıştır.
2- Siyasal Sebepler. Zenginleşen burjuva sınıfının daha fazla hak talep etmesi. Ticaretle zenginleşen bu sınıfın ruhbanlar ve aristokratlar gibi zenginliği vardı fakat hakları daha azdı. Fransa’da halk, birbirine eşit olmayan, ayrı hak ve imtiyazlara sahip soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere sınıflara ayrılmıştı. Toplumda eşitliğin olmaması, soyluların ve rahiplerin geniş imtiyazlara sahip olması, zenginleşerek devlete vergi ödeyen burjuvaların siyasal haklar istemesi, hiçbir hakkı olmayan ve en ağır işlerde çalışan köylülerin burjuva sınıfını desteklemeleri, Fransız İhtilali’nin çıkmasında etkili olmuştur.
3- Ekonomik sebepler. Gerek iklim koşulları, gerekse Amerikan Bağımsızlık Savaşı’na Fransa tarafından verilen destek eskiden iyi olan Fransız ekonomisini bunalıma sürüklemişti. Halk ciddi açlık içindeydi. Dönemin Fransa’sında bir kişi ortalama 900 gram ekmek yerdi ve buğday kıtlığı halkta ciddi rahatsızlıklara sebep oldu. Bir dönem bir günlük ekmeğin bedelinin bir aylık maaşa denk geliyordu. Ekonomik bunalımın nedenleri arasında ABD’nin bağımsız olması için yapılan yardımların da etkisi vardı.
4- Otorite boşluğu. Kralın uzun yıllar çocuğu olmamıştı ve Kral XVI. Louis baskın bir kral değildi. Kraliçe modaya ve zenginliğe düşkün olduğundan ve veliaht veremediğinden halk tarafından sevilmiyordu. Meşhur “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler.” cümlesini söylediği düşünülen kişi kendisidir. Böyle bir şey söylediğine kanıt olmasa da.
5- Ekonomik nedenler. Aristokratlar neredeyse hiç vergi vermezken halk sınıfındaki verginin sürekli artması.
6- Fransa, 16. yüzyıldan beri, katı bir mutlakiyetle yönetiliyordu. Kral, Tanrı’dan başka kimseye hesap vermek zorunda değildi. Adaletsiz ve güç kullanılarak toplanan vergiler, kralın zevk ve eğlencesine ayrılıyordu. 18. yüzyıl sonlarında halk, bu duruma isyan etmiştir.
7- Fransız aydınlarının etkisi. 18. yüzyılda Fransa’da birçok aydın yetişti. Aydınlar, Fransız İhtilali’nin fikir yapısını hazırladılar. Monteskiyö (İran Mektupları ve Kanunların Ruhu Üzerine), Volter, Dalamber, Didero ve Jan Jak Russo (Sosyal Mukavele), yazdıkları eserlerde Fransa’nın rejimini eleştirdiler, yeni çözüm yolları ileri sürdüler. Aydınların bu çalışmaları, Fransa’da halkın krallık rejimine karşı kışkırtılmasını ve ihtilalin hazırlanmasını sağlamıştır.
Fransız İhtilali’nin Sonuçları Nelerdir?
Fransız İhtilali’nin temel sonuçlarından bazıları aşağıdaki gibidir.
1- Yıkılmaz diye düşünülen, hatta egemenlik hakkını Tanrı’dan aldığı iddia edilen mutlak krallıkların yıkılabileceği ortaya çıktı.
2- İlkel şekli Yunan şehir devletlerinde, gelişmiş şekli İngiltere ve ABD’de görülen demokrasi, Kıta Avrupası’nda da gelişmeye başladı ve Batı medeniyetinin vazgeçilmez unsurlarından biri haline geldi.
3- Egemenliğin halka ait olduğu kabul edildi.
4- Milliyetçilik ilkesi, siyasi bir karakter kazanarak, çok uluslu devletlerin parçalanmasında etkili oldu. Milliyetçilik Osmanlı gibi çok uluslu devletlere zarar verirken yeni devletin de birleştirici harcı olmuştu. Atatürk, milliyetçilik düşüncesinden derinden etkilenmişti.
5- Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkeleri yaygınlaşmaya başladı.
6- Fransız İhtilâli, sonuçları bakımından evrensel olduğundan Yeniçağ’ın sonu, Yakın Çağ’ın başlangıcı kabul edildi.
7- Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu gibi imparatorluklar milliyetçilik akımlarının güçlenmesiyle birlikte dağılma sürecine girdi.
8- İnsan Hakları Bildirisi; uluslararası bir bildiriye dönüştürüldü.
9- Avrupa’da ve tüm dünyada milliyetçilik akımları güçlenmiştir.
