Makromoleküler maddelerin (ör: polinukleotid, polisakkarit, protein ) ve partiküllerin hücrenin içine alınmasına, endositoz denir. Başka bir ifade ile hücrelerin zarlarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin içeri alınma şeklidir. Enerji gerektiren bir alınımdır. Monomerler, hücre zarından geçebilir. Ancak polimer maddeler hücre zarından geçemeyecek kadar büyüktür. Bu maddeleri içeri alırken hücre endositoz yapar. Endositozda hücre zarındaki küçük veziküller hücre içine doğru girinti yaparak taşınacak maddeleri içine alır ve sonra bulundukları yerden koparak sitoplazmada serbest hale geçer. Temelde endositoz iki ana başlıktan oluşur. Bunlar fagositoz ve pinositozdur.
Fagositoz: Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük katı maddelerin, hücre zarı tarafından yalancı ayak oluşturulduktan sonra organik maddeyi sararak hücrenin içine alınmasıdır. Fagositozda ATP harcanır. Fagositoz yapabilen canlılara örnek olarak amip, öglena ve insan akyuvar hücreleri verilebilir. Hücre çeperine sahip canlılar fagositoz yapamazlar. Bir hücrenin fagositoz yapma sıralaması şu şekildedir:
Fagositoz yapılacak olan molekülün etrafı sarılır ve hücre zarının çıkıntıları sayesinde yalancı ayaklar oluşturulur. Hücre besini koful oluşturarak içeri alır. Bu aşamadan sonra sitoplazmada boş halde bulunan lizozomlar gelip bu koful ile birleşirler. Bu yapıya besin kofulu denir. Lizozom besin kofulundaki maddeyi sindirdikten sonra madde difüzyon ya da aktif taşıma ile hücre içine alınır. Geri kalan artık maddeler ekzositoz, aktif taşıma ya da difüzyon ile dışarı verilir.
Pinositoz: Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük olan sıvı maddelerin içeri alınma şeklidir. Tıpkı fagositozda olduğu gibi canlı bu alımı yaparken enerji harcar. Fagositozun aksine hücre çeperine sahip canlılar da pinositoz yapabilir. Bir hücrenin pinositoz yapma sıralaması şu şekildedir.
Hücre organik besinin etrafını sarar ve hücre zarı içine doğru çökerek organik besinle beraber hücre zarından içeri girer. Koful oluşturulduktan sonra maddeler yine lizozom yardımıyla sindirildikten sonra monomerler hücre sitoplazmasına geçer. Kalan artıklar hücrenin dışına atılır.
Ekzositoz, endositoz ile birlikte aktif taşımayı oluşturur. Hücre içindeki büyük moleküllerin hücre dışına atılmasını sağlayan taşıma şeklidir. Hücre içindeki moleküllerin sindirlemeyen atıkları, koful içinde hücre zarına getirilip, koful zarı ve hücre zarının birleşmesi yoluyla atılır. Koful zarı, birleşim yerinden açılarak atık maddeleri dışarı atar. Enerji harcanması, kofulların kullanılması ve enzimlerin kullanılması nedeniyle aktif taşımaya dahil edilir. ATP enerjisi harcanır. Hücre yüzeyi artar. Solunum yollarınızdaki mukus salgısı yapan hücreler hazırlanan mukusu dışarı verir. Ekzositoz hücrelerin koful içindeki maddeleri hücre dışına vermesi olayıdır. Ekzositoz olayı salgı yapan bütün hücrelerde görülür.
Hücre zarından geçemeyen maddeler. Örneğin:
- Meme bezlerinden salgılanan süt
- Ağız içine salgılanan tükürük
- Mide hücrelerinden salgılanan sindirim enzimleri
- Çiçeklerden salgılanan nektar
Kaynak: Wikipedia ve MEGEP Yayınları
