Dezenfeksiyon, cansız objelerde hastalık yapabilen sporlar hariç mikroorganizmaların yok edilmesi veya çoğalmasının engellenmesi işlemidir. Dezenfeksiyon için kullanılan kimyasal solüsyonlara dezenfektan denir. Dezenfektanlar çok düşük konsantrasyonlarda vücut yüzeyine uygulandığı zaman antiseptik ismini alır. Antiseptiklerle canlı dokulardan mikroorganizmaların uzaklaştırılması işlemine ise antisepsi denir. Dezenfeksiyonun amacı; organizmada gelişebilecek olası bir enfeksiyonun başlamasını engellemek için ortamdaki potansiyel tehlikeye sahip mikroorganizmaları tür ve sayıca azaltmak, yok etmek veya uzaklaştırmaktır. Dezenfeksiyon, enfeksiyon zincirinin kırılmasında çok önemlidir.
Dezenfektanların etkisi; dezenfektanın yoğunluğuna, dezenfeksiyon solüsyonun ısısına, organizma ile temas ettiği süreye, organizmanın miktarı ve türüne, dezenfekte edilecek materyalin temizliğine bağlıdır. Dezenfeksiyonun başarıya ulaşması için;
- Dezenfekte edilecek objede materyal artığı bulunmamalıdır.
- Obje dezenfektan içine tam olarak batırılmalıdır.
- Dezenfektan maddenin hangi oranda kullanılacağı ve hangi obje için ne kadar süre gerektiği bilinmelidir.
Dezenfektanların Özellikleri
Dezenfeksiyon işleminde kullanılan dezenfektanlarda aranan özellikler şunlardır:
- Kısa sürede en dayanıklı mikroorganizmaları etkilemelidir.
- Çözücüde kolay erimelidir.
- Toksik etkisi canlı dokuya az, mikroorganizmalara çok olmalıdır.
- Dezenfekte edilen malzemenin yapısını bozmamalı, leke yapmamalıdır.
- Kokusu hoş olmalıdır.
- Ekonomik olmalıdır.
- Kolay temin edilebilmelidir.
- Düşük yoğunlukta yüksek etkili olmalıdır.
- Kullanımı kolay olmalıdır.
- Hem dezenfektan hem de antiseptik olarak kullanılabilmelidir.
- İrritan (tahriş edici) etkisi olmamalıdır.
Dezenfeksiyon Yöntemleri
Dezenfeksiyon işleminin çeşitli yapılış yöntemleri vardır. Aşağıda en çok kullanılan dezenfeksiyon yöntemleri ve dezenfektanlar sıralanmıştır.
1- Kimyasal dezenfektanlar ile dezenfeksiyon işleminde; klor, brom, iyot, ozon, fenol, alkol, sabun ve deterjanlar, hidrojen peroksit, çeşitli alkaliler ve asitler kullanılır.
2- Fiziksel yöntemler ile dezenfeksiyon, ısı ve ışık ile yapılır. Isı ile dezenfeksiyonda sıcak su, kaynatma yöntemi kullanılırken ışık ile dezenfeksiyonda ultraviyole ışığı en çok kullanılan yöntemlerdendir.
3- Mekanik yöntem olarak; ızgara, kum tutucu, çökeltme, biyolojik tasfiye işlemleri kullanılır.
4- Radyasyon yönteminde kobalt 60 gibi (radyoizotop ) maddelerden çıkan gama ışınları da su ve pis suların dezenfeksiyonunda kullanılır.
Dezenfeksiyon Çeşitleri
Dezenfeksiyonda kullanılan dezenfektanların etkisine göre gruplandırılır.
Yüksek düzey dezenfeksiyon: Yüksek ısıda bozulabilen malzemeler kimyasal solüsyonlarla dezenfekte edilir. En çok kullanılan dezenfektanlar guluteraldehit, formaldehit, hidrojen peroksittir.
Orta düzey dezenfeksiyon: Virüs ve bakteri sporlarını öldürmez. Alkoller, iyodoforlar, fenoller bu gruba girer.
Düşük düzey dezenfeksiyon: Vejetatif bakteriler, bazı mantar ve virüsleri etkileyen yöntemdir. Fenoller, amonyum bileşikleri ve iyodoforlar bu gruba girer.
Sık Kullanılan Dezenfektanlar
Alkoller: Plastik, lastik ve lateks malzemeler için kullanılır. Yüksek düzey dezenfeksiyon oluşturmaz.
İyot ve iyodoforlar: Kolay temin edilir fakat yüksek düzey dezenfeksiyon oluşturmaz. Antiseptik olarak da kullanılır.
Klor solüsyonları: Geniş yüzeylerin dezenfeksiyonunda kullanılır. Hepatit B ve AIDS virüslerinde etkili olup yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar.
Formaldehit: Yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar fakat çok toksiktir.
Gluteraldehit: Yüksek düzey dezenfeksiyon sağlar, formaldehite göre daha az toksiktir.
