Türkçe okunuşu “de fakto” olan de facto; anlam olarak “pratik olarak”, “fiili”, “gerçekte”, “fiilen”, “uygulamada” gibi pek çok anlamı ifade edebilmektedir. Sözcük ilk kez İngilizce’de, 1602 yılında kullanıma sokulmuştur.
Latince kökenli olan de facto kelimesi, “de jure” denilen “hukuksal” ya da “kanuna göre” anlamlarını taşıyan kelimeyle çoğunlukla karşıt olarak kullanılabilmektedir. Yasal ve hukuksal boyutta bir konunun tartışması esnasında; de facto gerçek hayatta uygulanması gereken kısmın nasıl olması gerektiğini, de jure ise konuyla ilgili kanunların ne yaptırım uyguladığını ve ne söylediğini belirtmektedir.
De facto uygulamasının yasal olup olmadığı değişebilmektedir. Bu terim sadece saydığımız bu alanlarda değil, daha pek çok farklı alanda da kendisini gösterme imkanı bulmaktadır. Devletler hukuku, evlilik kurumu vb. konularda pek çok kez de factodan yararlanılmaktadır.
Ayrıca daha sıklıkla bir standart ya da bir kanunun geçerliliği olmadığı durumlarda, genelleşmiş fikirlerin ve yaptırımların söz konusu olması gerçekliği durumlarında da kullanılabilmektedir.
Evlilik kurumunda de facto
Çağdaş ve gelişmiş ülkelerin evlilik kanunları baz alındığında, çoğu yerde de factonun kullanıldığı görülmektedir. Örneğin; kağıt üzerinde ve hukuksal olarak hiç bir evlilik bağlarının olmamasına rağmen aynı evde yaşayan bireylerin durumuna “ de facto evlilik” adı verilebilmektedir. Tabi bu şartların tamamen de facto evlilik kuramına uygun olması için de tarafların bir takım zorunlulukları yerine getirebilmesi gerekmektedir.
Bahsedilen şartlar her ülkeye göre değişiklik gösterebildiği gibi, her iki tarafın aile düzeninde maddi katkısı, manevi katkısı, eğer çocuk varsa onunla ilgili durumlar ve ilişkinin zaman içerisindeki gidişatı göz önüne alınabilmektedir. De facto evliliklerde hukuksal boyuttan önemli bir fark da herhangi bir ayrılık durumunda evli çiftlerin sahip oldukları mal paylaşımı hakkına sahip olmamalarıdır.
Devletler hukuku ve de facto
Devlet hukukunda de facto kanunlarının yerini şu şekilde örneklerle açıklayabilmek mümkündür;
Latin alfabesine normal hukuksal süreçte herhangi bir harf eklemek gibi bir yasaklama getirilmemiştir. Örneğin; “thorn” ismi verilen bir harf gündelik yaşamda kullanılan İngilizcede rahatlıkla kullanılabilmektedir. Alfabenin çok uzun yıllar önce ortaya çıkartılması ve kullanıma harf katılmasının zorlukları ise de facto kurallarına kısıtlama getirmektedir.
Kıbrıs’ın kuzey bölgesi uluslararası alanda Kıbrıs Cumhuriyeti’ne bağlı olmasının yanında de facto’ya göre Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne bağlı olmaktadır.
Batı Almanya ve Doğu Almanya’nın birleştikleri süreçte, o sürece değin AET üyesi olamamış Doğu Almanya da otomatikman AET’ye üye sayılmıştır.
