Coriolis Etkisi Nedir?

19. yüzyılda Fransız bilim insanı Gaspard Coriolis tarafından, dünyanın kendi etrafındaki dönüşünden kaynaklanan hava ve suyun etkilendiği bulunmuştur. Dünyamız kendi etrafında 1609 km/saat süratle dönmektedir. Bu dönmenin etkisiyle de hava ve suyun hareketleri de etkilenmektedir. Buna da buluşu gerçekleştiren Fransız bilim adamının adı verilerek Coriolis etkisi denmiştir.

Dönmekte olan bir platformun karşı kısmına ilerlemeye çalışan bir bilye doğrusal olarak hareket edemez ve bu hareketini eğri çizerek yapar. Bu durum Coriolis etkisi nedeniyle oluşmaktadır. Bundan yola çıkarak, dönmekte olan dünyamızın yüzeyinde hareket halinde olan hava, güney yarı kürede hareket yönünün soluna, kuzey yarı kürede de hareket yönünün sağına hareket eder. Daha da açıklamak gerekirse; Dünya doğu istikametine doğru dönme hareketi gerçekleştirirken, yerküredeki hava ve su kuzey yarı kürede saat yönüyle aynı istikamette, güney yarı kürede ise saatin ters istikametinde kıvrılmaktadır. Ortaya çıkan bu etki, tropik kasırga ve rüzgarların uyduile çekilen resimlerinde çok daha rahat görülebilmektedir.

Başka bir örnekle açıklamak gerekirse; ellerimizi yıkarken su biriken lavaboda suyun gidere akarken soldan sağa döndüğünü fark etmişsinizdir. Biriken bu su soldan sağa dönmektedir, çünkü bulunduğumuz yer kuzey yarım kürededir. Güney yarım kürede yaşıyor olsaydık ve yine lavaboda su biriktiğini düşündüğümüzde bu sefer sağdan sola dönerek gittiğini gözlemleriz.

Coriolis etkisi, insanların günlük hayatlarında genellikle fark etmediği ya da gözlemleme ihtiyacı görmediği bir etki olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysa oldukça önemli olan Coriolis etkisi, uzaya gönderilen bir aracın ya da füzenin gideceği noktaya doğru ve hatasız bir şekilde varabilmesi için hesaplamalarda yörüngelerin belirlenmesinde de kullanılmaktadır. Bu etkinin hesaba katılmaması halinde yapılan çalışmalar boşa gider ve sonuç alınamazdı.

Coriolis etkisi fizik alanında da oldukça önemlidir. Mesela, keskin nişancılar silahlarını ateşlemeden önce üzerindeki ayarlama düğmesinden bu etkinin hesaplamalarını yapıyorlardır. Çünkü, namludan çıkan mermi bazı hallerde 2-3 km olabilmekte, bu mesafede mermi doğrusal bir hareket ile hedefine ulaşamayacağı için Coriolis etkisindedir. Mermi sağa ve sola eğrisel hareket ederek hedefine doğru gitmektedir. Şayet, Coriolis etkisi ile ilgili hesaplamalar yapılmaz ise mermi hedefine ulaşamaz ve sonuç başarılı olmaz.