Ebu Musa Câbir bin Hayyan, (Doğum: 721, Tus, İran, Horasan; Ölüm: 815,Kufe, Irak) Batıda daha ziyâde Geber olarak tanınan, Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet’te fen bilimlerinin temelini atmış olan Farsî çok yönlü bir fen bilgini; simyacı, kimyacı ve eczacı;fizikçi, astronom ve astrolog; tıp ve fizik tedavi uzmanı; mühendis, coğrafyacı, filozof ve sûfidir.
Tus, İran’da eğitimini aldıktan sonra Kûfe’ye göç etti. Câbir bin Hayyân bilinen ilk pratik Simya (Alşimi) âlimdir. Orta Çağ Avrupası’nın Simya alanına büyük ölçüde etki etmiş ve Kimya’nın da esasını oluşturmuştur. İmâm Câʿfer-i Sâdık’ın öğrencisidir.
Kimyager ve Eczacı olan bir babanın oğlu olarak Horasan’da doğmuş ve Yemen’de okuduktan sonra Kufe’ye giderek Abbâsî halifesi Harun Reşid’e saray âlimi olarak hizmet etmiştir. Kimya dışında Eczacılık, Metalürji, Astroloji, Felsefe, Fizik ve Müzik gibi geniş alanda 400 ü aşan eser bıraktığı söylenirse de ancak 20 civarında eseri bugüne kalmıştır. Nitrik asit, Hidrojen klorür ve Sülfürik asit’in rafine ve kristalize yöntemlerini bulduğu Kral suyu’nu icat ettiği ve Sitrik asit, Asetik asit, Tartarik asiti keşfetiği düşünülmektedir. “İmbik” geliştirmiş ve kendisinin ortaya attığı Baz kavramıyla Kimya’nın gelişmesine katkıda bulunmuştur. Ayrıca daha sonra zehirlilerin zehirlisi olan arsenik tozunu elde eden ilk kişidir.
Agathondaemon, Hermes Trismegistus, Pisagor ve Sokrates’i saydığı ve Eski Yunan, Eski Mısır ve Şia Sufizminden etkilendiği düşünülmektedir. Eserlerinden 12. yüzyılında Latince’ye çevirilmiş olan Kitab al-Kimya adlı eseri, Simya ve Kimya kelimelerinin kökeni olmuştur.
Cabir bin Hayyan -atom bombasının üretilmesinden 1000 yıl önce- atomun parçalanabileceğini ve sonucunda büyük bir güç meydana geleceğini ilk söyleyen bilim adamıdır. Bu konuda Hayyan’ın sözleri şunlardır:
“Maddenin en küçük parçası olan “cüz-ü la yetecezza” (atom)’da yoğun bir enerji vardır. Yunan bilginlerinin iddia ettiği gibi bunun parçalanamayacağı söylenemez. O da parçalanabilir. Parçalanınca da öylesine bir güç (enerji) meydana gelir ki, Bağdat’ın altını üstüne getirebilir. Bu, Allahü Teala’nın kudret nişanıdır.
Buluşları ve çalışmaları:
– Kimya ilminin kurucusudur.
– Birçok kimyevi maddeyi keşfederek Arapça isimmler verdi.
– İlk labaratuarı kurdu
– Maddelerin atomik yapısını gösteren orijinal tesbitler yaptı
– Atomun parçalanabileceği söyleyan ilk bilim adamı oldu
– Kristalleşme, damıtma ve buharlaşma tekniklerini öğretti
– Maddeleri yapılarındaki özelliğe göre; buharlaşabilen,
metalik cisimler ve mineraller olarak üçe ayırdı
– Sülfirk asit, Nitrik Asid’i, sodyum karbonat ve potasyumu
buldu.
– Arsenik gibi zehirli maddelerin yapılarını inceledi
– Bitkilerden elde ettiği boya ile derinin boyanması ve
tabağlanmasını öğretti
– Ateşte yanmayan kâğıdın imalatını gerçekleştirdi
– Damıtıcı imbiğini keşfetti
– Suyu damıtarak saflaşmasını sağladı
– Çeşitli metallerin kullanılma, oksitlenme konularını izah etti
Başlıca Eserleri:
– Kitab-ül Beyan – Kitab-ür Rahma
– Kitab-ül Hacer – Kitab-üs Şems
– Kitab-ün Nûr – Kitab-ül Kamer
– Kitab-ül İzah – Kitab-ül Hayvan
– Kitab-ül Istakas-is-Sales – Kitab-ün Nebat
– Tefsir-ül-Istaka – Kitab-ül Hikmet
– Kitab-üt-Tecrit – Kitab-ül Hilkat
– Kitab-ül Mülk
