Bilgisayarın birimlerinin çalışmasını ve bu birimler arasındaki veri (data) akışını kontrol eden, veri işleme (verilerin değerlendirilip yeni veriler üretilmesi) görevlerini yerine getiren elektronik aygıtlara işlemci denir. İşlemci için bir bilgisayarın beynidir ifadesini kullanmak doğru olacaktır.
Bilgisayardaki işlemci tıpkı bir insandaki beyin gibi, hangi bilginin nerede olduğunu bilir, gerekli işlemleri gerçekleştirir ve gerekli yerlere göndermektedir. Bilgisayar üzerinde yapılan her işlem ve hareket işlemcinin bilgisi dahilindedir. İşlemci mekanik parçası bulunmayan entegre devrelerdir.
Günümüzde piyasada birçok çeşitte işlemci bulunmaktadır. Aslında işlemciler sadece bilgisayarda bulunan donanımlar değildir. Bulaşık makinesi, çamaşır makinesi, televizyon, fabrikalardaki otomatik makine ve cihazlar gibi daha birçok elektronik cihazda işlemciler bulunmaktadır. Nasıl ki insan beyni tüm organları sinir sistemi vasıtasıyla yönetiyorsa, bu elektronik aletlerde de işlemci aynı görevi yapmaktadır.
Günümüzde çoğu işlemci 0,25 mikron olarak üretilmektedir. Bu mikron rakamı ne kadar aşağı düşerse işlemcilerin hızları da o derece artmaktadır. Her bilgisayar içinde komutların düzenli bir şekilde yerine getirilebilmesi için işlemlerini yerine getirme hızını belirleyen ve çeşitli donanım aygıtları arasında senkronizasyonu sağlayan dahili bir saat bulunur. İşlemci her bir komutu belirli bir saat döngüsünde yerine getirir. Saat hızlıysa işlemci de daha fazla komutu yerine getirir. 1 Mhz saniye 1 milyon saat döngüsüne karşılık gelmektedir. Yani 400 Mhz’lik bir işlemci saniyede 400 milyon döngü yapabilmektedir.
İşlemciler, mekanik parçası bulunmayan entegre devrelerdir. İçlerinde milyonlarca transistör bulunur ve ne kadar çok transistör içerirlerse o kadar hızlı çalışmaktadırlar. Isı problemleri nedeniyle de bir işlemci kullanılan trönsistör sayısını artırmak için istenilen boyutta yapılamaz. Ancak çok daha küçük transistörleri, birbirleri arasındaki devrelerin aralığını da küçülterek uygun bir işlemci kalıba sığdırmak mümkündür.
Çoğu işlemci için gerçekten ömür boyu arıza verisi yoktur. Intel ve AMD işlemciler bu konuda istisna değildir. Özellikle yüksek ısı, çoğu işlemcinin performansını etkileyen önemli faktördür. Bu nedenle işlemcileri yaklaşık 60 santigrat derecenin altında tutmak, uzun ömürlü olmalarını sağlar. Overclock veya yüksek performanslı oyunlarda olduğu gibi 90 santigrat dereceye varan sıcaklıklarda işlemci +5 yıla kadar ilk günkü performansını gösterebilir. Sonrasında ise hızlı bir performans kaybı yaşanacaktır.
Yukarıda bahsettiğimiz üzere bir işlemcide milyonlarca transistör bulunur. Bu transistörler yüksek ısı veya yüksek voltaj gibi durumlara maruz kaldığında tamamen veya bir kısmı hasar görebilir. Her hasar sonrasında işlemcide performans kaybı yaşanacaktır. İşlemcinin ömrünü test eden herhangi bir uygulama bulunmuyor. Bu konuda her ne kadar bazı uygulamalar internet ortamında bulunsa da bunların doğru sonucu vermediğini belirtelim. Tipik bir işlemciyi 40 yıla kadar kullanılabileceğini belirten platformlar bulunuyor. Tabi bu kullanım doğru ısı, voltaj ve overclock olmadan kullanılan işlemciler için geçerlidir. Başka bir cevap kapasitör arızalarına işaret eder. Bunlar anakart üzerindedir ve sadece büyük elektrolitik tiptedir. Normalde herhangi bir kişi için 5 ila 40 yıl sürer. 100’lük bir anakarttaki tek bir arıza 5 yıla daha yakın olabilir ancak onlarca yıl boyunca bir arıza göremeyebilirsiniz.
Bir işlemcinin yeterince soğutulmaları ve maksimum voltajlarının üzerinde çalışmamaları koşuluyla en az 10 yıl sorunsuz bir şekilde dayanabilirler.
