Bu yazımızda kısaca bilimsel yöntemin ne olduğunu, teori ve hipotez arasındaki ilişkiyi inceleyeceğiz. Bilim, çevremizdekileri araştırmak ve onlardan bilgi kazanmak için kullanılan metot, prosedür ve tekniktir. Bilim, inanç ve dogma üzerine kurulmamıştır ve tamamen deney ve gözlemler üzerine elde edilen gerçekler üzerine inşa edilmiştir. Yani bilim bir inanç sistemi değildir.
Bilimsel yöntem kademeli bir anlayışı benimser. Bu anlayışta bir sonraki kademe bir önceki kademeyi daima test etmekte ve bu şekilde elde edilen bilgilerin doğruluğu sağlanmaktadır. Bilimsel bir araştırma yapmanın temelinde daima bir problem vardır ve bu problem bilinmeyeni merak etmektir. Doğa bilimlerindeki temel merak ise evreni anlama merakıdır.
Kısaca bilimsel yöntemde izlenecek adımları yazmak gerekirse;
- Evrendeki bir fenomeni merak etmek,
- Bu fenomeni gözlemlemek,
- Gözlemler sonucu mantıksal açıklamalar getirmek ve hipotez oluşturmak,
- Oluşturulan hipotez ile tahminlerde bulunmak,
- Bu tahminleri test etmek ve gözlemlemek, tahminlerde hata varsa hipotezi değiştirmek,
- Hipotez ve deney sonuçları arasında tutarsızlık kalmayana kadar deneylere, gözlemlere devam etmek ve hipotezi şekillendirmek,
- Tutarlılığın sağlanması sonucunda, gözlemlerin ve deney sonuçlarının açıklanması,
- Diğer bilim adamlarınca deneyin tekrarlanması ve görüş birliği sonucunda hipotezin kuramsallaştırılması (teori).
İşte bu adımları bilimsel bir araştırmada kullanmaya bilimsel yöntem denilmektedir. Sade bir tanım gerekirse, yeni bir bilgi edinmek için kullanılan araştırma tarzı, yöntemidir. Şematik olarak şu şekilde gösterilebilir;
Bilimsel Yöntem
Gördüğünüz gibi bilimsel yöntem içerisinde çeşitli farklı kavramlar bulunmakta ve tahmin edeceğiniz gibi kavram kargaşaları yanlış anlaşılmalara neden olmaktadır. Bu yüzden bu kavramları kısaca açıklama gereği hissediyorum.
Fenomen: Bilimsel olarak evrende gerçekleşen herhangi bir olay, olgu.
Deney: Bilimsel bir gerçeği göstermek, bir varsayımı kanıtlamak amacıyla yapılan işlem.
Hipotez: Bilim dahilindeki anlamıyla, etrafımızdaki olay ve olgulara yönelik sorduğumuz “ne”, “neden”, “nasıl”, “ne zaman” gibi sorulara henüz herhangi bir test/araştırma/deneye dayalı olmaksızın geliştirdiğimiz, test edilebilir ve yanlışlanabilir nitelikte olması zorunlu olan cevaplardır.
Teori (Kuram): Var olan ve bilinen bilimsel gerçekler kullanılarak, etrafımızdaki olay ve olguların oluş, ilerleyiş, varlık biçimlerine yönelik geliştirilen kapsamlı açıklamalar demektir. Kısaca bir teori, farklı bilimsel gerçekleri birbirine bağlayarak bir olaya getirilen bilimsel açıklama demektir.
ÖNEMLİ: Bilimsel kullanımının aksine halk dilinde, herhangi birinin bir olayı açıklama şekli, fikri anlamındadır. Örneğin, “Ahmet’in soygunun nasıl gerçekleştiği üzerine bir teorisi var.” cümlesinde, teorinin kullanımı kanıtlanmamış, üzerinde şüphe olan bir düşünceanlamındadır. Ne yazık ki bu da, bilimsel bir terimin halk dilindeki bir benzeriyle çakışması sonucu oluşan bir kavram kargaşasına neden olmaktadır.
