Herkese Merhaba. Bu yazımızda kısaca “Baskı Balata Nedir? Neden Biter ve Nasıl Değiştirilir?” sorusuna kısaca yanıt vermeye çalışacağız.
Baskı-Balata diğer adıyla Debriyaj Balatası aracımızın en önemli bileşenlerinden biri olup araç doğru bir şekilde kullanılmadığı taktirde çabuk bitmesine neden olacaktır. Debriyajın (debriyaj balatası) motor ve vites kutusu arasında bulunan ve gücü aktaran bileşenine “balata” adı verilir. Debriyaja bastığımız anda motor ile vites kutusu arasında olan bağlantıyı keserek vitesi kolayca değiştirmemize yardımcı olur ve aracın boşta çalışmasına neden olur. Baskı balatamız eğer sağlam durumda ise motordan gelen hareket, aktarma organlarına iletilerek daha iyi kavrayış ve performans sağlayacaktır ancak; baskı balatamız aşınmış, hor kullanılmış ve bitmek üzereyse motordan gelen gücü organlara iletemeyerek istenilen performans olmayacak ve araç kağnı gibi titreyerek harekete geçecektir. Bu yüzden kullanım çok önemlidir. Örneğin, araçla giderken tek ayağımız çoğumuzun hızlı vites değiştirmek, seri araç kullanabilmek için debriyaj pedalının üzerinde durur; çok yanlıştır. Bu durum baskı balatanın çabuk bitmesine neden olur ve yapmamanız önerilir.
Baskı balata değişim zamanı otomobilin markasına, modeline, arabanın kullanılış şekline göre değişmektedir. Aynı şekilde fiyatları, otomobilin markasına, modeline ve üretici firmaya göre (750-3000 TL arasında) değişkenlik gösterir. Bazı kullanıcılar baskı balata değişimini 80 bin kilometreye varmadan yaptırırken, bazı kullanıcılar da 120 bin kilometrelere kadar araçlarına sorunsuz binebilmektedirler. Yani bu durum tamamen kullanıcının arabayı sürüş tarzıyla alakalıdır. Ancak genel olarak 60 bin kilometreye kadar baskı balatanın bitmesi aracın doğru bir şekilde kullanılmadığının işaretidir. Sert bir sürüşe sahip olan kullanıcının arabası, daha kısa sürede baskı balatanın yıpranmasına sebep olabilmektedir. Özellikle yoğun trafiğin bulunduğu illerde sürekli debriyaj kullanılıyorsa baskı balata normal trafikteki araçlara göre daha çabuk bitecektir. Baskı balata kontrolleri kolay bir şekilde yapılmaktadır. El frenini çekip arabayı hareket ettirdiğinizde güçlü bir çekiş varsa ve pedal kavraması ortalardaysa, baskı balatanın durumu iyi sayılır anlamına gelmektedir. Diğer noktalar ise, çekiş performansında azalma, yakıt tüketiminde artış ve titreyerek kalkışlar baskı balatanın bittiğini gösterir.
Manuel (düz) vitesli araçlar ile otomatik şanzımanlı araçlar ve yeni sistem çift kavramalı şanzıman tiplerinin üzerinde bulunan debriyaj balatası (baskı-balatası) zamanla hareket ettikçe ve kilometre arttıkça sürtünmenin ve ısınmanın etkisi ile incelerek bitecektir ve baskı sistemi kaçırmaya başlayacaktır. Bu her araçta sarf bir malzeme olan balatanın ve baskı sisteminin değişmesi gerektiği anlamına gelir.
Baskı Balatanın Bittiği Nasıl Anlaşılır?
Özetle; Araç ilk kalkış anında titreyerek kalkmaya başlaması, debriyajın daha yukarıda kavramaya başlaması, kavrama noktasının pedalın hareketinin çok küçük bir bölümde ve zayıf bir şekilde olması, debriyaj pedalının giderek sertleşmeye başlaması, aracın motoru bağırsa da araç istenilen seriliğe ve hıza ulaşmakta güçlük çekilmesi, yoğun dur kalk sırasında ve yokuş yukarı kalkışlarda kötü koku yapmaya başlaması, vitesler geçişlerinde zorlanmaya başlanması, geri vitese geçerken ve 1. vitese geçerken şanzıman dişlilerinde sürtünme sesi duyulması, aracın yakıt değerlerinin artış göstermesi, motor gücünde büyük ölçüde zayıflama ve takat düşüklüğü hissedilmesi, araç yüklü iken zor hareket etmeye başlaması, 3-4- ve 5 viteslerde bile stop etmeden kalkış yapabilmesi baskı balatanın bittiği anlamına gelir.
Baskı Balatanın Bittiği Nasıl Kontrol Edilir?
Baskı-balatasının aşınıp aşınmadığının kontrolü için aşağıdaki basit yöntemi deneyebilirsiniz. Öncelikle, motor çalıştırılır ve el freni çekilir. El freni çekili durumdayken araç 2. vitese takılır ve sanki arabayı hareket ettirecekmiş gibi kavrama yapılıp -abartmadan- gaz verilip ayak debriyajdan çekilir. Eğer motor stop ediyorsa baskı balatanız gayet iyi durumdadır. Yok eğer motor stop etmiyorsa servise gitmeniz -şiddetle- önerilir. Çünkü baskı balata hem işçiliği hem de parçaları oldukça pahalı olup, dikkat edilmezde daha ciddi sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir. (Kısacası yolda kalabilirsiniz.)
Farklı şekillerde baskı-balata kontrolü yapmanız mümkün.
Vites boşta iken araca biraz fazla gaz verin ve devir göstergesini izleyin, motorun normal şartlarda yüksek devirlere kadar (veya izin verilen devire kadar) çıktığını gözlemlersiniz. Şimdi aracı vitese takın normal seyir halinde devam edin 2. viteste biraz fazla gaz verin eğer araç bağırıyor ve 3000 devrin üzerine çok geç çıkıyor ve çıkmıyorsa baskı balatanın bittiği anlamına gelebilir.
Öncelikle düz bir alanda araç rölanti durumda iken 2. vitese takın oldukça yavaş bir şekilde gaz vermeden ayağınızı debriyajdan kaldırın. Sağlam bir baskı balatası aracın yürümesini sağlayacaktır. Ancak araç yürümüyor veya zor yürüyorsa baskı balatanın bittiği anlamına gelebilir.
Motor normal olarak viteste seyir halindeyken yürümesi için gaz verdiğinizde çok bağırıyor ve bir üst vites istiyor ise baskı balatası bitmiş olabilir.
Aracınızın ilk kalkış anlarını gözlemleyin. Özellikle 1600cc den büyük bir motora sahipse ani kalkışlarda sorun çıkarmayabilir. Eğer araç geç kalkıyorsa ve titreyecek şekilde bir kalkış söz konusu ise baskı balatayı kontrol etmenizde fayda var.
Baskı Balata Neden Biter?
Araç baskı balatanın çabuk bitme nedenlerini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.
- Araç hareket halindeyken ayağının debriyaj pedalının üzerinde sürekli tutulması.
- Devrine uygun olmayan viteslerle kalkılması.
- Rampalarda yarım debriyaj yapılması.
- Araçta yük varsa yükle birlikte arabanın zorlanması.
- Üretim hatası veya ikinci kez değiştirilen montaj hatası.
- Araca uygun yapıda balata kullanılmaması olarak sayılabilir.
Baskı Balata Değişim Süreci Nasıl Gerçekleşir?
Baskı-balatanın bittiğini öğrendiyseniz değişim işlemini işinin ehli bir ustaya veya servise yaptırmanız gerekiyor. Aksi halde o sanayi bu sanayi gezer durursunuz. Çünkü baskı balata işleminde her araç farklı yapıda olduğu için genellikle -duruma göre- aracın lastikleri, aküsü, şanzıman bölümü vs. indirilir. Kısacası aracın ana donanım birimlerinin bir kısmı indirilir. Kendiniz doğrudan yetkili serviste yaptırdığınızda uğraşacağınız çok bir işlem yok. Servis aracın baskı balatasını değiştirir, test eder, ardından ödemenizi yapar, aracınızı alır gidersiniz. Ancak sanayide vs. bir usta ile çalışacaksanız duruma göre debriyaj setini (baskı, balata, bilye, rulman -bilye-) kendiniz almanız gerekebiliyor. Bunun için bütçenize uygun seçenekte yan sanayi veya orijinal bir debriyaj seti almanız gerekiyor. Debriyaj setlerini bir araç için farklı fiyat etiketleri ile internet üzerinden veya yedek parçacılarda bulmak mümkün. Ustanız size sadece baskı-balata değişimi önerebilir. Hatta duruma göre volan veya rulman (bilye) değişimi önerebilir. Ancak buradaki püf nokta eğer volan ve bilye değişimi yapmayacaksanız alacağınız parçanın birebir uyumlu olması şart. Aksi halde sonradan tekrar sorun yaşamanız mümkün. Başınız ağrısın istemiyorsanız debriyaj setini tam olarak alıp montajını yaptırmanız tavsiye edilir. Baskı balata değişimlerinde ustanız size aracı bir günlük bırakmanızı önerebilir. Ancak aracın başında durup yapılan işlemi incelemeniz sizin için daha iyi gibi. Çünkü bu işlem biraz hassas bir konu olduğundan oldukça temiz bir şekilde montajı yapılması gerekiyor. Ustanıza güveniyorsanız bu konuda sorun yok. Hatta videoları inceleyip Google’dan “Baskı Balata Nedir? Neden Biter? Nasıl Değiştirilir?” sorusunu izleyerek bilgi edinebilirsiniz.
Son olarak debriyaj baskı, balata ve bilyası; sanzıman ve motor arasından Volan denilen parçanın üzerine monte edilmektedir. Bundan dolayı bu parçaların değişmesi için şanzımanın sökülmesi gerekmektedir. Baskı balata değişiminde mutlaka Volan’ı kontrol ettirin. Üzerinde yanık veya her hangi bir deformasyon olması durumunda, yeni takılan baskı balatadan yeterince verim alamayacak ve değişim süresi kısalacaktır.
Debriyaj sistemi iki elemandan oluşur; balata (clutch disk) ve baskı plakası (pressure plate). Burada balata, volanın üstünde; baskı plakası da balatanın üstüne yerleşik durumdadır. Debriyaj sistemi denildiğinde aklınıza baskı, balata ve buna bağlı olan bilye (rulman) gelsin. Debriyaj sistemi volan’ın üzerinde montajı yapılır.
