Erik, sert çekirdekli meyve üretiminde dünyada zeytin ve şeftaliden sonra üçüncü sırada yer alır. Türkiye’de ise erik üretimi zeytin, kayısı, şeftali, kiraz ve vişne üretiminden sonra gelir. Ortalama 200 bin ton üretim ile dünyanın önemli erik üreticisi ülkeleri arasında yer alır. Erik sofralık, kurutmalık veya mutfaklık olarak kullanılan sert çekirdekli meyve türüdür. Türkiye’de erik, ilk turfanda meyveler arasında yer alan önemli bir meyvedir. Türkiye’de erik ağaçları genellikle diğer meyve ağaçları arasında karışık bahçe olarak bulunur. Ancak son yıllarda Ege ve Akdeniz’in kıyı bölgelerinde turfanda yeşil erik konusu önem kazandığından kapama bahçeler de kurulmaya başlanmıştır. Erik, ülkemizin hemen her yöresinde yetiştirilmekte ve daha çok taze meyve olarak tüketilmektedir. Bunun yanında komposto, hoşaf, şurup, pekmez, reçel, marmelat ve pestili de yapılarak saklanmaktadır. Erikler, türlerine göre genel olarak değişik iklim şartlarında yetiştirilebilirler. Ilımansıcak, ılıman-soğuk iklim bölgelerinde ve hatta kış dinlenmesi kısa süren tür ve çeşitleri, subtropik bölgelerde yetiştirmek de mümkündür.
Erik “Prunus Domestica” Latince adı ile bilinen gülgiller familyasına ait bir meyve türüdür. Prunus Domestica meyvelerinin daha çok Kafkasya ve Hazar Deniz’i çevresinden dünyaya yayıldığı bilinmektedir. Erik, Romalıların Doğu’ya yapmış oldukları seferler ile Avrupa ülkelerine ve oradan da Amerika’ya götürülmüştür. Kültür çeşitlerini oluşturan Prunus Domestica’nın Doğu erik türlerinin ithali ile bu ülkelerdeki yerli yabani erikler arasında çok sayıda melezler yapılmış ve erik çeşitlerinin sayısı daha da artmıştır. Eriğin bitkiler âlemindeki yeri şöyledir:
- Âlem : Plantae
- Şube : Magnoliophyta
- Sınıf : Magnoliopsida
- Takım : Rosales
- Familya : Rosaceae
- Cins : Prunus
- Tür : P. Domastica
Erik çeşitleri olgunluk zamanlarına göre erkenci, orta mevsim ve geççi; kullanılma şekillerine göre de taze, kurutmalık ve işlenmiş olarak ayrılır. Olgunlaşma durumları göz önüne alınırsa erik meyvelerinin yeşil, kırmızı, mor ve sarı renklerdeki taze formu 15 nisan– 30 eylülde pazara sunulur.
Eriğin insan sağlığına olan faydaları şunlardır:
- Kansızlığı giderir, iştah açar ve hazmı kolaylaştırır.
- Romatizma ve mafsal kireçlenmesine faydalıdır.
- Ateş düşürücü etkisi olan erik, diş temizliğine de yardımcı olur.
- İdrar söktürücü ve terleticidir.
- Tuzsuz rejim yapan ve romatizma rahatsızlığı olanlara iyi geldiği bilinir.
- B vitamini ihtiva eden erik, bu özelliği sayesinde sinir sistemini takviye eder.
- Çekirdekleri bağırsak solucanlarını düşürmekte kullanılır.
Erik Bitkisinin Botanik Özellikleri
Habitus: Erik ağaçları tür ve çeşide göre genel olarak iri boylu ağaçlar oluşturur. Ancak bunun yanında küçük boylu ya da çalı şeklinde ağaçlar da vardır. Çeşitlerin bir kısmında büyüme dik iken bir kısmında yayvandır.
Meyve: Sert çekirdekli bir meyvedir. Endokarpın sertleşmesi ise çekirdek kabuğu meydana gelir. Mezokarp etli ve suludur. Meyveler şekil, renk ve tat bakımından oldukça farklıdır.
Dallar: Tür ve çeşide göre dallar yeşil, kahverengi veya kırmızı olur. Taze sürgünler tüylü veya tüysüz, daha sonra düzgündür. Meyvede odun dallar meyve veren bir yaşlı dallardır. İki veya üç yaşlı dallar üzerinde dalcıklar veya buket dallar meydana gelebilir.
Yapraklar: Şekilleri tür ve çeşide göre değişiklik gösterir. Yaprak saplarında ve kenarlarında görülen siğiller çeşitlerin ayrılmasında kullanılır.
Gözler: Erik çiçekleri o yılın sürgünleri veya yaşlı spurlar üzerindeki lateral gözlerden oluşur. Oluşum zamanı yaz sonudur. Her gözden 1 veya 3 çiçek meydana gelir. Yaprak meydana gelmez.
Çiçek: Beyaz, yeşilimtırak ve nadiren de olsa renklidir. Dişi organ sayısı 5, erkek organ sayısı ise 20-30’dur.
Döllenme biyolojisi: P. Cerasifera çeşitlerinden bazıları kendine verimli, çoğu ise kendine kısırdır. P. Domestica kültür çeşitlerinin bazıları kendine verimli, bazıları kısmen kendine verimli, diğerleri de kendine kısır çeşitlerdir. Kendine verimli çeşitlerin kendi çiçek tozu ile tozlanmaları durumunda meyve tutumu oranı % 30′ a kadar yükselir. Kendine kısır çeşitler ise kendi çiçek tozları ile tozlandıkları zaman meyve tutum oranı % 1.5 civarında olur. Japon erikleri arasında kendine verimli olanlar yoktur. Bunların bir kısmı kısmen kendine verimli, bir kısmı da kendine kısırdır. Kendine kısır olanların sayısı daha fazladır. Genellikle Avrupa erikleri ile Japon erikleri birbirine uyuşmazlar.
Erik Çeşitleri
Erikler Avrupa, Japon ve Can eriği grupları olarak üçe ayrılır. Bunlar:
1- Can grubu erikleri (Prunus cerasifera):
Genellikle yeşil olarak tüketilir. Yeşil turfanda olarak tüketilen bu eriklerde meyveler nisan-mayıs aylarında toplanır. Meyveler tam çiçeklenmeden 60–70 gün sonra hasat edilir. Olgun olarak tüketilen aynalı çeşidi ise haziran ayı ortasında toplanır. Ağaçlar sık dallı, yayvan taçlı 4–8 m yüksekliğindedir. Can eriği grubuna giren çeşitler şunlardır:
a) Papaz eriği: Meyveleri iri, yuvarlak, sap çukuru hafif basıktır. Meyve boyu 30 mm, meyve ağırlığı 18 g’dır. Kabuk koyu yeşildir. Olgunluk zamanında açık yeşil ve güneş gören kısımları ise kırmızımtıraktır. Et rengi yeşil, meyve gevrek ve suludur. Çekirdek ete bağlı ve orta iriliktedir.
b) Can eriği: Papaz eriğine göre daha yuvarlak, açık yeşil, mayhoş ve suludur. Et dokusu incedir. Meyve eti sarı ve gevrektir. Olgunluk ilerledikçe yeme kalitesi artar. Meyve ortalama 15-20 gram ağırlığındadır. Kendine verimlidir. Papaz eriğinden 1 hafta sonra olgunlaşır.
c) Havran (Bekiroğlu): İri, yuvarlak, kısa saplı, kabuk açık yeşil renkli ve olgun meyve sarıdır. Çekirdek ete yapışık ve oldukça küçüktür. Papaz eriğinden 10-15 gün sonra hasat edilmesi uygundur.
d) Aynalı eriği: Kabuk düz parlak sarı zemin üzerine kırmızı renklidir. Olgun meyve yuvarlak, meyve eti gevrek, sulu ve mayhoştur. Çekirdek ete yapışıktır.
e) Kebap eriği: Papaz ve can eriğine göre daha küçük meyvelidir. Meyve basık yuvarlak, parlak koyu yeşildir. Tatlı ve gevrektir. Kendine verimlidir.
2- Japon grubu erikleri (Prunus Salinica):
Pazarda ve halk arasında İtalyan eriği olarak bilinir. Haziran-eylül aylarında olgunlaşır. Çoğu kendine kısır veya kısmen kendine verimli olduğundan tozlayıcıları ile birlikte dikilmeleri zorunludur. Ağaçları çeşide göre değişmekle birlikte sık veya seyrek dallı, yayvan, dik-yayvan veya sarkık taçlıdır. 6-7 m yüksekliğe ulaşırlar. Bu gruptaki erikler ise şunlardır:
a) Formasa: Meyveler 55-60 gram ağırlığında ve kalp şeklindedir. Sarı yeşil zemin üzerine morumsu kırmızı renktedir. Meyve eti sarı, sulu, ince dokulu, gevrek, tatlı ve aromalıdır. Haziran ayı sonunda hasat edilir. Tozlayıcıları Santa Rosa, Wickson ve Beauty çeşitleridir
b) Climax: Formosa çeşidinden bir hafta sonra olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde, kabuk kırmızı-mor ve sarı benekli kalındır. Meyve eti sarı, yumuşak sulu, orta tatlı ve çok aromalıdır. Tozlayıcısı Santa Rosa’dır.
c) Santa Rosa: Formasa ile aynı anda olgunlaşır. 55-60 gram ağırlığında meyveleri olan bir çeşittir. Kabuk koyu mor renkli, çok puslu ve caziptir. Meyve eti koyu pembe-kırmızı, tatlı, sulu ve aromalıdır. Formosa, Methley, Morettini, Burmosa, Beaty, Golden Japan veya Wickson tozlayıcı olarak kullanılır.
3- Avrupa grubu erikleri (Prunus Domastica)
Erik üretiminin önemli bir kısmı bu türe ait çeşitlerde yapılmaktadır. Bu türe ait çeşitlerden bazıları kendine verimli, bazıları kısmen verimli veya tamamen verimlidir. Kendine uyuşmaz çeşitlerde bahçe kurulurken mutlaka dölleyici bulundurulmalıdır. Sofralık olarak taze tüketildiği gibi konservelik, kurutmalık ve reçellik olarak da değerlendirilir. Meyveleri uzun yumurta şeklinde, hafif yuvarlaktır. Meyve kabuğu sarı, mor veya kırmızıdır. Meyve eti sarımtırak veya yeşilimtıraktır. Meyveler sulu ve tatlı olup meyve eti çekirdekten kolay ayrılır. Ağaçları seyrek dallı, dik, yayvan veya sarkık taçlıdır. 12 metreye kadar yükselebilir. Bu gruba ait erik çeşitleri şunlardır:
a) Stanley: Ülkemizde en yaygın olarak yetiştirilen çeşittir. Ağustos ayının sonunda olgunlaşır. Meyve uzun, yumurta şeklinde ve boyunludur. Kabuk rengi koyu mor, çok mumlu, meyve eti sarı, sulu, lifli, gevrek ve tatlıdır. Sofralık olarak tüketildiği gibi kurutmalık ve sanayilik olarak da değerlendirilir. Kendine verimlidir. Aynı zamanda birçok çeşidin de dölleyicisidir.
b) Giant: Meyve yumurta şeklinde boyunludur. Meyve dış kabuk rengi koyu kırmızı, mor renklidir. Meyve eti sarı, sulu, gevrek ve tatlıdır. Kendine verimlidir. Sofralık tüketime uygun bir çeşittir.
c) President: Ağustos sonu eylül ayı başında olgunlaşır. Meyve yuvarlak, kabuk rengi bordo, kırmızıdır. Sap çukur alanı geniş, karın çizgisi belirgindir. Bu çeşide dölleyici olarak Stanley çeşidi kullanılır. Kısa bir süre depolanmaya uygundur.
d) Sugar: Temmuz ayı sonunda olgunlaşır. Meyve yumurta şeklindedir. Kabuk kırmızı, mor renkli, meyve eti koyu sarı, sulu ve aromalıdır. Çekirdek ete yapışıktır. Sofralık ve kurutmalık olarak değerlendirilir. Kendine verimlidir.
