Japonca’da “liman dalgası” anlamına gelen tsunami sözcüğü; okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.
Tsunami sözcüğü, dünya dillerine 15 Haziran 1896’dan sonra girmiştir. Japonya’da, 21000 kişinin hayatını kaybettiği Büyük Meiji Tsunamisi’nden sonra Japonlar’ın yaptığı yardım çağrılarıyla dünya dillerine kendiliğinden yerleşmiştir. Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı; su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken, sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilir. Tsunami ilk oluştuğunda tek bir dalgadır ancak kısa bir süre içerisinde üç ya da beş dalgaya dönüşerek çevreye yayılmaya başlar. Bu dalgaların birincisi ve sonuncusu çok zayıftır ancak diğer dalgalar etkilerini kıyılarda şiddetli biçimde hissettirebilecek bir enerjiyle ilerlerler. Bu nedenle depremlerden kısa bir süre sonra kıyılarda görülen yavaş ama anormal su düzeyi değişimi ilk dalganın geldiğini gösterir. Bu değişim, arkadan gelecek olan çok kuvvetli dalgaların ilk habercisi de olabilir. Japonların ‘soo-nah-me’ diye okudukları TSUNAMİ ‘Tsu’=liman, ‘nami’ de dalga yani ‘liman dalgası’ anlamına gelir.1963 yılından beri de ilim adamları doğanın bu en ölümcül, en sinsi felaketini bu kelimeyi kullanarak ifade ederler. İskandinavlar bu felakete ‘hayalet/hortlayan dalga’ adını verirler fakat uluslar arası arenada onlarda ‘Tsunami’ adını kullanırlar.
Tsunami rüzgar veya med-cezir’le değil bir deprem veya volkanik patlama sonucu deniz tabanının çökmesi ile oluşan bir ‘Dalga’dır. Deniz tabanının aniden çökmesi ile oluşan boşluğu doldurmak üzere sular çöken tarafa inanılmaz bir hızla hücum eder… Tabanın çökümü ile tetiklenen ve denizin dengesini korumak için harekete geçen milyon hatta milyarlarca ton su, inanılmaz hızla hareket ederek bir deniz içi akıntı başlatır. Hiç sürtünme olmadığı için bu akıntı saatte 800-900 km. hızla okyanusların bir ucundan öbür ucuna kıyıya ulaşıncaya kadar yoluna devam eder. Tsunami dalgası/akıntısı son derece sinsidir çünkü büyük bir geminin altından geçerken bile gemideki insanlar onu görmezler, duymazlar belki hafif, tuhaf bir titreme hissederler. Havadan uçaktan da görmek mümkün değildir. Kıyıya yaklaşırken derinlik azalmaya başlayınca başını yukarı doğru kaldırınca altındaki boşluğu doldurmak için sahildeki suyu kendine çeker adeta emer çok kısa bir süre sonrada öldürücü bir duvara dönüşür.
Kaynak:
http://w3.gazi.edu.tr/~mkaradag/tezler/fatmakarabulut.pdf
