Canlı ve cansız varlıkların bir arada, denge içinde bulunduğu ortam olan çevre, son yıllarda hızlı nüfus artışı, besin yetersizliği, çarpık kentleşme, trafik, insanların aşırı tüketim isteği, hızla gelişen teknolojik ilerlemeler ile kirlenmeye maruz kalmıştır ve günümüzün en önemli sorunlarından biri haline gelmiştir.
Çevre kirliliğine neden olan kirleticiler arasında ağır metaller, pestisitler, organik ve radyoaktif atıklar önemli bir yere sahiptir. Ağır metaller, atmosferik taşınım, biyolojik arıtım hayvan dışkıları ile evsel atıklarının uzaklaştırılması sonucunda toprağa karışmaktadır. Kirlenmiş toprakların arıtımı için birçok yöntem kullanılmaktadır. Çevrenin biyolojik etmenlerle temizlenmesi son yıllarda popüler hale gelmiştir. Bu yazımızda kirliliğin önlenmesinde yeni yaklaşımlardan biri olan ‘fitoremediasyon’dan bahsetmeye çalışacağız.
Ağır metallerin temizlenmesi için bitkilerin kullanıldığı bir teknik olan fitoremediasyon, latince phyto (bitki) ve remedium (iyileştirme) anlamına gelmektedir. Toprakta bulunan ağır metaller bitkilerin stomaların kapanmasına, fotosentez yapamamasına, çimlenme, hormonal denge, su alımı gibi birçok fizyolojik olayın olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Fitoremediasyon yöntemi ile bitkiler bünyelerine aldıkları kirleticileri depolayabilir ya da farklı bir organa ileterek, parçalayarak kirli alanların temizlenmesi sağlanabilir. Bitkiler aldıkları ağır metalleri bünyelerinde bulunan enzimleri aracılığıyla bozunmasına neden olmakta, metallerin çoğu ise bozunmadan bitkilerin yaprak ve saplarında birikerek hasat ile ortamdan uzaklaştırılmaktadırlar. Fitoremediasyon tekniği ile başarı kazanabilmek için toprağın kolloidal yapısı ve miktarı da çok önemlidir.
Fitoremediasyon için kullanılacak bitkilerin besin zincirine geçecek türlerden olmamasına, dayanıklı, kökleri derin, hızlı büyüyen ağır metalleri tolere edebilecek türler olmasına dikkat edilmelidir.
Peki nedir bu bitkiler biraz da buna değinelim;
Hiperakümülatör bitki denilen bazı bitkiler, toprak üstü organlarında, topraktaki metal konsantrasyonundan daha fazla metal biriktirebilme özelliğine sahiptir. Lamiaceae, Brassicaceae, Asteraceae, Scrophulariaceae ve Euphorbiaceae familyasına ait bazı bitkiler bu özelliklere sahiptir. Toprakta bulunan birçok ağır metali tutabilen bitki türü Thlaspi arvense’dir. Orta seviyede ağır metal biriktirebilen türler ise Brassica juncea L, Zea mays L , Helianthus annuus L., Nicotiana tabacum L. Ayrıca Lemna minor, Oryza sativa, Populus, gibi bitkilerde fitoremediasyon amacıyla kullanılmaktadır.
Sonuç olarak fitoremediasyon yöntemi biyolojik alt yapılı ve düşük maliyetli olması nedeniyle kullanılan oldukça yeni bir teknolojidir. Toprak temizlenmesinde kullanılan yöntemler topraktaki biyolojik aktiviteye zarar vermektedir ve bitkinin büyüme ortamını da olumsuz etkilemektedir oysa fitoremediasyon toprağın biyolojik özelliklerini fiziksel yapısını koruyan bir yöntemdir. Bu yöntemin en büyük dezavantajı işleyişinin diğer yöntemlere oranla çok uzun sürmesidir.
Bu yazımızda ağır metal kirliliğinden kurtulmanın biyolojik bir yolu olan fitoremediasyondan bahsetmeye çalıştık, keşke hiçbir yönteme ihtiyaç duymadan kirliliğin olmadığı ve dolayısıyla kirlilikten kurtulmak için gerekli yöntemlere ihtiyaç duymadığımız bir ortam olsa ama bu imkansız ötesi bir durum. En azından kirliliğe karşı bazı tedbirler alarak minumuma indirelim. Çünkü;
Biz doğayı korudukça doğa da bizi korur!!!…
