Hamas, Filistinli bir İslami direniş hareketidir. İsrail’in işgal ettiği veya abluka altında tuttuğu Filistin topraklarında faaliyet göstermektedir. Hamas’ın kuruluşu, tarihi, siyasi ve askeri yapısı, hedefleri, ilişkileri ve tartışmaları gibi konulara bu makalede değineceğim.
Hamas’ın kuruluşu, 8 Aralık 1987’de başlayan ilk Filistin intifadasının ardından 14 Aralık’ta gerçekleşti. Hamas’ın kurucuları arasında Şeyh Ahmed Yasin, Abdülaziz el-Rantisi ve Mahmud Zahar gibi Müslüman Kardeşler Teşkilatı liderleri vardı. Hamas, İslami Cihad Hareketi ile birlikte Filistinli direniş gruplarının en önemlilerinden biri oldu. Hamas’ın ismi, Arapça’da “coşku” veya “heyecan” anlamına gelen “harakat al-mukavemet al-islamiyye” (İslami Direniş Hareketi) kelimelerinin baş harflerinden oluşuyor. Aynı zamanda Hamas, İbranice’de “şiddet” veya “zulüm” anlamına gelen bir kelime olarak da kullanılıyor.
Hamas’ın tarihi, İsrail ile yaşadığı çatışmalarla şekillendi. Hamas, 1988 yılında yayınladığı bildirisinde İsrail’in varlığını tanımadığını ve 1948 öncesi Filistin topraklarında İslami bir devlet kurmayı hedeflediğini ilan etti. Hamas, 1990’larda intihar saldırılarına başladı ve İsrail’in barış görüşmelerine katılmasını engellemeye çalıştı. Hamas, 2000 yılında başlayan ikinci intifada sırasında da İsrail’e karşı silahlı eylemlerini sürdürdü. Hamas, 2006 yılında yapılan parlamento seçimlerinde çoğunluğu elde etti ve Filistin yönetimini devraldı. Ancak Hamas’ın seçim zaferi hem İsrail hem de Batılı ülkeler tarafından tanınmadı. Hamas ile Fetih arasında meydana gelen iç çatışmalar hareketin 2007’de Gazze’yi kontrol altına almasıyla sona erdi. Hamas, Gazze Şeridi’nde bir de facto yönetim kurdu ve İsrail ile aralıklarla savaşlar yaşadı. Son olarak 2023 yılında Hamas, İsrail’e karşı Aksa Tufanı operasyonunu başlattığını duyurdu ve binlerce roket fırlattığını açıkladı.
Hamas’ın siyasi ve askeri yapısı, iki ana kanattan oluşuyor: Siyasi kanat ve askeri kanat. Siyasi kanat, hareketin dış ilişkilerinden, sosyal hizmetlerinden ve Gazze yönetiminden sorumludur. Siyasi kanadın başkanı ise İsmail Haniye’dir. Askeri kanat ise hareketin silahlı gücünü oluşturur ve İsrail’e karşı eylemler düzenler. Askeri kanadın adı ise İzzeddin el-Kassam Tugayları’dır. Askeri kanadın komutanı ise Muhammed ed-Dayf’tir.
Hamas’ın hedefleri, hareketin bildirisinde belirtildiği gibi Filistin topraklarının tamamını kurtarmak ve İslami bir devlet kurmaktır. Hamas, bu hedefe ulaşmak için silahlı mücadeleyi meşru bir hak olarak görüyor ve şehitliği yüceltiyor. Hamas, aynı zamanda Filistinli mültecilerin geri dönüş hakkını savunuyor ve İsrail ile yapılan anlaşmaları tanımıyor. Hamas, İsrail’in varlığını reddetse de son yıllarda bazı siyasi açılımlar yaptı. 2017 yılında yayınladığı yeni bildirisinde Hamas, 1967 sınırları içindeki Filistin devletini kabul ettiğini ancak İsrail’i tanımadığını belirtti. Hamas, ayrıca Fetih ile uzlaşma çabalarına girdi ve birlik hükümeti kurulması için anlaştı.
Hamas’ın ilişkileri, hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde karmaşıktır. Hamas, İslam ülkeleriyle iyi ilişkiler kurmaya çalışsa da bazı ülkeler harekete mesafeli yaklaşıyor. Örneğin, Mısır, Hamas’ın Müslüman Kardeşler ile bağlantısından dolayı hareketi desteklemiyor ve Gazze sınırını kapatıyor. İran da Hamas’a maddi ve askeri yardım sağlıyor. Katar ise Gazze’ye insani yardım gönderiyor ve altyapı projelerine katkıda bulunuyor. Suudi Arabistan ise Hamas ile ilişkilerini kesmiş durumda.
Hamas, Batılı ülkeler tarafından ise terör örgütü olarak görülüyor ve yaptırımlara maruz kalıyor. ABD, AB, Kanada, Avustralya ve Japonya gibi ülkeler Hamas’ın tüm kanatlarını terör listesine almış durumda. İngiltere ise sadece askeri kanadını terör listesine almıştır. Rusya ise Hamas’ı terör örgütü olarak tanımlamamıştır.
Hamas’ın tartışmaları ise hem içeride hem de dışarıda devam ediyor. Hamas, İsrail ile yaşadığı savaşlarda sivil kayıpların artmasına neden oluyor ve Gazze halkının yaşam koşullarının kötüleşmesine yol açıyor. Hamas, ayrıca insan hakları ihlalleriyle de suçlanıyor. Gazze’de demokratik seçimlerin yapılmaması, muhaliflerin baskı altına alınması, kadınların ve çocukların haklarının ihlal edilmesi gibi konular Hamas’ın eleştirildiği noktalardandır. Hamas, dışarıda ise İsrail ile barış sürecini sabote etmekle, şiddeti körüklemekle ve terör eylemleri düzenlemekle itham ediliyor.
Not: Kapak fotoğrafı temsilidir.
