SSD’lerin yaygınlaşmasıyla birlikte SSD hakkında yeni bilgiler öğrenmeye devam ediyoruz. Şu anda üretilen birçok masaüstü veya dizüstü bilgisayarda SSD bulunuyor. HDD’lerin yavaş yavaş tedavülden kalkmasıyla birlikte SSD depolama birimlerinden maksimum performans isteyenlerin ilk öğrendiği kavram kuşkusuz “TRIM” oluyor.
TRIM, SSD’lerin maksimum performans ve daha fazla kullanım ömrü elde etmek için kullandığımız bir komut aslında. Bilgisayarların hızı; güçlü bir işlemci ve yüksek kapasiteli bir RAM ile okuma/yazma değeri fazla olan bir SSD’ye bağlı olarak farklılık gösterecektir. TRIM, SSD’lerin performansını korumak amacıyla geliştirilmiş bir sistem komutu olarak tanımlayabiliriz.
HDD (Hard disk/Sabit disk) üzerinde yer alan veriler çok hızlı bir şekilde dönen (5400 RPM, 7200RPM vs.) yuvarlak metal plakalar üzerine yine çok hızlı hareket eden bir kafa yardımıyla okunur veya kayıt edilir. Kaydedilen her verinin bu yuvarlak metal plakalar üzerinde mutlaka bir adresi bulunur. Herhangi bir veriye ulaşmak istenildiğinde okuma/yazma kafası ilk olarak adresin kayıtlı olduğu bölüme, sonra verinin yuvarla metal plaka üzerindeki koordinatına (izine) yönelir. Hard disklerde herhangi bir dosya silindiği zaman o dosya gerçekten fiziksel olarak silinmez. Sadece metal plaka üzerindeki adresi silinmiş olur. Haliyle kayıtlı bir adres olmadığı için okuma/yazma kafası aranılan veriye ulaşamaz ve biz veriyi bilgisayarda görmediğimiz için silindiğini düşünürüz. Ancak hard disklerde dosya adresleri kayıt defterinden silinmiş olduğu halde halen metal plaka üzerinde fiziksel olarak var olan verilerin üzerine tekrar yazma işlemi yapılabilmektedir. Yani; 2 GB büyüklüğünde bir dosyayı plaka üzerinden tamamen silmeden üzerine başka bir dosyayı yazabiliyoruz.
SSD’lerde ise; HDD’lerde olduğu gibi fiziksel olarak silinmiş verinin üzerine tekrar kayıt yapılabilmesi için 4K büyüklüğündeki blokların tamamen boş bir durumda olması gerekir. SSD’lerde silinen adres defterinin belirttiği hücrenin üzerine kayıt yapılamaz. İşte TRIM komutu veya özelliği tam olarak bu anda devreye giriyor. İşletim sistemi sayesinde, kullanıcının komutuna ihtiyaç duyulmadan 4K’lık hücre bloklarını fiziksel olarak tamamen boşaltılarak, bu boşaltılmış hücrelere yeniden veri kaydedilmesi sağlanıyor. Bu nedenle SSD’nin TRIM özelliği açık durumda olmadığında -yani kapalı olduğunda- depolama diskimiz bir süre sonra dolmaya başlayacağından performansı düşmeye başlayacaktır. TRIM özelliği, SSD’ye hangi veri bloğunun artık kullanımda olmadığını gösterir ve tekrar yazılabilmesi için o dosyanın silinmesini sağlar. Kullanıcı veya işletim sistemi tarafından bir silme komutu verildiğinde TRIM komutu, dosyaları depoladığı sayfaları ve blokları silerek kullanıma hazır hale getirecektir. İşletim sisteminin yeni depolama alanı açmak adına belirli bir dosyayı silmesine zaman harcamak zorunda kalınmadığından bu işlemin önceden yapılması performansı artırır. TRIM komutunun kullanılmaması halinde SSD’nin performansı zamanlar düşer. Bunun sebebi, SSD diskinin hazır bilgi içeren alanlarındaki verilerin üzerine yazma işleminin zorluğundan kaynaklanmaktadır.
SSD’lerin yapısında yer alan Nand Flash yongaların içinde milyarlarca hücre bulunuyor. Her hücrenin bir kullanım (silme/yazma) ömrü vardır. TRIM komutunun bir diğer fonksiyonu ise; hücreler içinde yer alan verileri diğer boş olan hücrelere eşit bir şekilde dağıtmaktır. Bu sayede, ortalama 3000-8000 arası kayıt ömrü olan hücreler eşit zamanda aşınır.
İşte burada tartışmalı bir konu ortaya çıkıyor. Kimine göre aynı zamanda aşınmadan dolayı TRIM komutu SSD’nin ömrünü azalttığı düşünülse de, kimine göre SSD’nin ömrünü arttırdığı yönünde. Şu anda standart bir SSD’nin kullanım süresi 5 ile 10 yıl arasında değişiyor. (SSD’lerin son 5 yıl içerisinde yaygınlaştığını düşünürsek halen bu konuda net bir bilgi yok.) Ancak her ne olursa olsun ister HDD, ister SSD, hepsinin bir kullanım ömrü bulunuyor ve aşırı kullanımda ömürleri kısalıyor. Özellikle 10 yıllık laptoplar dikkate alındığında HDD’lerinin artık sesli, yavaş çalıştığını ve performanslarının ilk hallerine nazaran önemli ölçüde azaldığını söyleyebiliriz. Bu nedenle bize göre, maksimum performans isteyenler eğer SSD’leri destekliyorsa TRIM komutunu açabilirler. Bilgisayarlarını standart bir şekilde kullananlar ise açmalarına hiç gerek yok.
TRIM Kontrolü Nasıl Yapılır?
TRIM özelliğinin açık veya kapalı durumda olduğunu öğrenmek için öncelikle “Komut İstemi” yönetici yetkisiyle çalıştırılır. Gelen komut istemi satırına fsutil behavior query DisableDeleteNotify komutu yazılarak TRIM özelliğinin açık veya kapalı durumda olup olmadığı kontrol edilebilir.
Eğer; fsutil behavior set DisableDeleteNotify 0 yanıtı alındıysa TRIM özelliğiniz açık yani etkin durumda demektir. Farklı bir işlem yapmanıza gerek yoktur.
Eğer; fsutil behavior set DisableDeleteNotify 1 yanıtı alındıysa TRIM özelliğiniz kapalı yani pasif durumda demektir.
TRIM Özelliği Nasıl Açılır veya Kapatılır?
TRIM özelliğini etkinleştirmek yani açık hale getirmek için yönetici olarak açtığınız komut satırına fsutil behavior set DisableDeleteNotify 0 komutu yazıldıktan sonra DisableDeleteNotify = 0 yanıtı ile TRIM açık hale getirilmiş olur.
TRIM özelliğini pasifleştirmek yani kapalı hale getirmek için yönetici olarak açtığınız komut satırına fsutil behavior set DisableDeleteNotify 1 komutu yazıldıktan sonra DisableDeleteNotify = 1 yanıtı ile TRIM kapalı hale getirilmiş olur.
Neden TRIM Komutunu Açmalıyız veya Kapatmalıyız?
Aslında halen bu konu tartışmalı olsa da TRIM özelliğinin avantajı, SSD’nin çalışma performansını artırmasıdır. Bunun yanı sıra aşınmayı azaltarak SSD’nin ömrünü uzatacaktır. Bu TRIM komutunu kullandıktan sonra en büyük dezavantaj silinen dosyaları geri getirmek isterseniz kurtarma programları işe yaramayacaktır.
Ayrıca TRIM komutu hatalı sürücü yazılımlarına sahip bazı SSD modellerini (kara listede bulunan) bozabilir. Bu yüzden, TRIM komutunu etkinleştirmeden önce SSD modelinizin TRIM özelliğini destekleyip desteklemediğini kesinlikle kontrol etmenizi tavsiye ediyoruz. Aksi halde SSD’nin zarar görebileceğini unutmayınız.
