Nükleotit, temel olarak bir fosfat, beş karbonlu bir şeker (deoksiriboz) ve bir azotlu organik bazdan meydana gelmiş olan bir kimyasal bileşiktir. En yaygın nükleotitler nükleik asitlerin yapı taşlarıdır. Ayrıca koenzim A, flavin adenin dinükleotit, flavin mononükleotit, adenozin trifosfat (atp) ve nikotinamid adenin dinükleotid fosfat gibi koenzimler de birer nükleotittir. Koenzimlerin hücre metabolizması ve sinyal iletiminde önemli rolleri vardır.
Bir nükleotit üç meydana gelmiştir.
- Azotlu Organik Baz (Pürinler ve Pirimidinler)
- Beş Karbonlu Şeker (Pentoz) (Riboz ve Deoksiriboz)
- Fosfat Grubu (H3PO4)
Azotlu organik bazlar; glikozit bağıyla beş karbonlu şekere bağlıdır. Bu yapıya nükleozit denir. Nükleozitler fosfodiester bağ ile fosfat grubuna bağlandığında nükleotitler oluşur. Benzer yapı ATP‘de de vardır.
Nükleotitlerin baz kısmı olan nükleobazlar pürinler ve pirimidinler olarak ikiye ayrılır. Adenin ve guanin birer pürin iken, sitozin, timin ve urasil ise birer pirimidindir. Nükleotitlerin pentoz kısmı riboz veya deoksiriboz‘dur. Şeker kısmı deoksiriboz ise nükleotidin adının başına ‘deoksi’ eklenir. Nükleotidin fosfatsız kısmına -yukarıda bahsettiğimiz üzere- nükleozit denir. Nükleozit kısmına bir, iki veya üç fosfat grubu eklenebilir ve bunlara sırasıyla nükleotit monofosfat, difosfat ve trifosfat denir.
DNA‘da azotlu bazlara deoksiriboz şekeri (C5H10O4), RNA’da ise riboz şekeri (C5H10O5) bağlı olduğu için bu moleküllere sırasıyla Reoksiribonükleotit (DNA) ve Ribonükleotit (RNA) adı verilmiştir. Aşağıda -nükleotit kavramının daha iyi anlaşılması için- DNA’nın yapısı gösterilmiştir.
