Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi veya Fransızca adı olan Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire‘in kısaltmasıyla CERN, İsviçre ve Fransa sınırında yer alan dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarıdır. 1954 yılında 12 ülkenin katılımıyla kurulmuş olan CERN’in günümüzde 21 tam üyesi ve 2 tam üyelik adayına ilaveten, 1 de ortak (asosiye) üyesi (Türkiye) vardır.
CERN‘de yüzlerce bina ve 3000 personel (fizikçiler ve destek personeli) vardır. Bu personelden 100 kadarı kuramsal fizikçilerdir. Diğerleri ise, çeşitli kuramların araştırıldığı deney düzeneklerinin projelerini hazırlayan, yapımını sağlayan ve deneyleri yürüten deneysel fizikçiler ve mühendislerdir.CERN’in kendi personeline ek olarak dünyanın yüzden fazla ülkesinden yaklaşık 10000 kadar fizikçi ve mühendis de CERN’de yer almaktadır.
CERN’de en önemli yer, yeraltındaki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) denilen parçacık hızlandırıcılarının, olduğu bölgedir. Tarım arazisinin altında kilometrelerce uzanan dev makinalarda proton denilen atom parçacıkları yahut atom çekirdekleri birbirleriyle çok yüksek hızlarda çarpıştırılırlar. Örneğin özel görelilik kuramına göre LHC’deki protonlar ışık hızının %99.999998’sine kadar hızlanınca protonun kütlesi de 7000 katına (7 TeV) çıkacaktır. 1956’da kurulan 28 GeV’lik eşzamanlı proton hızlandırıcısından sonra 1976’da da 450 GeV’lik bir başka hızlandırıcı daha kulanıma girdi. 1981’de geliştirilerek çarpışma halkası olarak kullanılabilecek duruma getirilen bu cihazdan bugün, dönüşümlü olarak parçacık hızlandırıcısı ve çarpıştırıcı olarak faydalanılmaktadır. Çarpışmalar ile bazı kısa ömürlü yeni madde biçimleri bu arada parçacık fizikçilerinin ilgilendiği W ve Z parçacıkları ortaya çıkarılmıştır. CERN, Avrupa’nın fizik alanında Amerika ve Rusya ile yarışa girmesini sağlamıştır.
CERN Bilimsel Başarılar
- 1973: Gargamelle’de nötr akım bulundu.
- 1983: W ve Z bozonları UA1 ve UA2 deneylerinde bulundu.
- 1995: PS210 deneyinde ilk anti hidrojen atomları üretildi.
- 1999: NA48 deneyinde CP simetrisi bulundu.
- 2010: 38 Antihidrojen atomu saniyenin 6’da 1’i boyunca kapana kıstırıldı.
- 2011: Antihidrojen atomları 15 dakika(~1000s) boyunca tutuldu.
- 2012: Higgs bozonuna benzeyen 125 GeV/c2 ağırlığında bir bozon tespit edildi.
CERN Üye Ülkeler
CERN Kurucu Ülkeler: (1954’ten)
- Belçika
- Danimarka
- Almanya
- Fransa
- Yunanistan
- İtalya
- Norveç
- İsveç
- İsviçre
- Hollanda
- Birleşik Krallık
- Yugoslavya (1961 Yılına Kadar)
CERN’e Sonradan Katılan Ülkeler
- Avusturya 1959
- İspanya 1961
- Portekiz 1985
- Finlandiya 1991
- Polonya 1991
- Macaristan 1992
- Çek Cumhuriyeti 1992
- Slovakya 1993
- Bulgaristan 1999
- İsrail 2014
Ortak (Asosiye) Üyeler
- Türkiye 2015
Katılım Süreci Devam Eden Ülkeler
- Romanya 2008
- Sırbistan 2010 (Tam Üyelik Yolunda Asosiye Üye)
Gözlemci üyeler ve uluslararası kurumlar: Avrupa Komisyonu, ABD, Hindistan, İsrail, Japonya, Rusya, UNESCO.
1954’ten beri gözlemci konumunda olan ve CERN’in kuruluşunda rol almış bir uluslararası örgüt olan UNESCO dışında, ülke bazında gözlemcilere bakıldığında, en eskisi 2015 yılında asosiye ülke oluncaya kadar Türkiye (1961) idi. En yeni gözlemci (2002) üye ise Hindistan‘dır.
