Mayoz bölünme bir diploid (2n) hücrenin ilk hücresi bölünerek genelde gamet olarak adlandırılan haploit hücrelere (n) bölündüğü hücresel bir süreçtir. Mayoz bölünme erkek ve kadın cinsiyet (eşey) hücrelerinde görülür. Bölünme eşey hücrenin çekirdeğindeki kromozomlarda meydana gelir. Mayozdan önce hücre bölünmeye hazırlanır. Bu hazırlık evresine interfaz evresi denilir. Mayoz bölünme, birbirini izleyen iki aşamada (Mayoz I, Mayoz II) gerçekleşir.
Mayoz I aşamasında; profaz I, metafaz I, anafaz I, telofaz I evreleri görülür. Bu evrelerde tetrat, sinapsis, krosing over (gen değişimi) olayları gözlenir. Mayoz I sonunda iki yeni hücre oluşur. Bu hücreler genetik yapı olarak birbirine benzemez ve kromozom sayıları ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadardır.
Mayoz II aşamasında; profaz II, metafaz II, anafaz II, telofaz II evreleri görülür. Bu evrelerde meydana gelen olaylar mitoz bölünmedeki olaylara benzer. Mayoz bölünme tamamlandıktan sonra dört yeni hücre oluşur.
Tetrat: Kromozomların dörtlü şekilde görülmesidir.
Sinapsis: Kardeş kromotidlerin birbirine sarılmasıdır.
Krosing Over: Kardeş olmayan kromotidlerin arasındaki gen değişimidir.
Mayoz Bölünme Evreleri Nelerdir?
Mayoz bölünme canlıların üreme organlarında meydana gelir. Mayoz sonucu oluşan gametler haploit olduklarından ana canlıya ait kromozom çiftlerinden sadece birer tanesini bulundururlar. Canlılarda çeşitliliğe neden olur. Mayoz bölünme canlıların üreme dönemlerinde görülür. Mayoz bölünme birbirini takip eden Mayoz-I ve Mayoz-II olmak üzere iki bölümden oluşur. Bölünme olayı başlamadan önce üreme ana hücresi bir hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresine interfaz denir. Mayoz bölünme sonucu oluşan bir hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz bölünme geçirebilir.
İnterfaz Evresi: İnterfaz evresi mayozun en başında Mayoz-I’den önce gerçekleşir. Mayoz-II’den önce interfaz yoktur. Mitoz bölünme öncesinde görülen interfaz gibidir. Bu evrede DNA molekülleri ve varsa sentrioller kendisini eşler. Mayozun interfazı da mitozda olduğu gibi G1, S ve G2 olmak üzere üç aşamadan meydana gelir.
Mayoz I
Mitozda olduğu gibi çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi olmak üzere iki ana evrede incelenir. Çekirdek bölünmesi Profaz I, Metafaz I, Anafaz I ve Telofaz I olmak üzere dört alt evrede gerçekleşir.
Profaz I: Mayoz bölünmedeki en önemli evredir. Mayoz bölünme ve mitoz bölünme arasındaki en önemli farklılıklar bu evrede görülür. Profaz I’de mitoz bölünmenin profazında meydana gelen tüm olaylar gerçekleşirken ilave olarak tetrat, sinapsis ve krossing over olayları da gerçekleşir. Profaz I’de hüredeki homolog kromozom çiftleri bir araya gelerek tetrat adı verilen yapıları oluştururlar. Her bir tetrat birbirinin homoloğu olan iki kromozomdan meydana gelmiştir. Her bir kromozom iki tane kromatitten oluştuğuna göre, her tetrat dört tane kromatitten oluşmuştur. Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olamayan kromatitlerin birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına sinapsis denir. Sinapsis sırasında kromatitler birbirleriyle temas ederler. Bu bölgelere ise klazma noktası denir. Tetratı oluşturan kromatitlerden kardeş olmayan kromatitler arasında gen alışverişi gerçekleşebilir. Bu olaya krossing over denir. Krossing over ile kromozomlarda yeni gen dizilişleri meydana gelir. Bu durum, aynı türün bireyleri arasında farklı özelliklerin ortaya çıkmasını sağlamış olur. Bir hücredeki tüm kormozom çiftleri tetrat oluşturur. Ancak her tetratta krossing over görülmek zorunda değildir. Bir kromozom üzerinde bulunan iki genin krossing over ile biribirinden ayrılma ihtimali genlerin arasındaki uzaklıkla doğru orantılıdır. Sentrozomlar birbirinden uzaklaşırken aralarında iğ iplikleri oluşur. Tetratlar kinetokorlarından iğ ipliklerine bağlanır. Çekirdek zarı erir ve çekirdekçik görünmez hale gelir.
Metafaz I: Bu evrede homolog kromozomlar tetrarlar halinde ekvatoral düzlemde dizilirler. Ayrıca iğ iplikleri de kromozomlara tutunur.
Anafaz I: Bu evrede hücrenin ekvatoral düzleminde dizilmiş olan homolog kromozom çiftleri birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler. Bu evrede görülen homolog kromozomları ayrılması olayı, mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısı farklı hücrelerin oluşumunda etkili olan faktörlerden biridir.
Telofaz I: Kromozomların kutuplara çekilme işlem tamamlanmış ve her kutupta haploit kromozom takımı bulunmaktadır. Kromozomlar hala iki kromatitli halde olduğundan DNA sayıları henüz yarılanmamıştır. İğ iplikleri kaybolur ve kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma Bölünmesi (Stokinez) –I Telofaz I ile eş zamanlı olarak sitoplazma bölünmesi de başlar. Sitoplazma bölünmesi sonunda oluşan iki hücrenin kromozom sayısı n’dir. Kalıtsal yapıları da genel olarak birbirlerinden farklıdır.
Mayoz II
Mayoz II, ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. İnterfazı olmayan mitoz gibidir. Mayoz II’nin başında interfaz olmadığından DNA replikasyonu görülmez, ancak sentrozom eşlenmesi görülür. Mayoz I sonucu oluşan iki hücrenin her biri mayoz II evresine girer.
Profaz II: Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. Sentrioller hayvan hücrelerinde iğ ipliklerini oluşturur. Bitki hücrelerinde iğ ipliklerini sitoplazmadaki proteinler oluşturur.
Metafaz II: Kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde kardeş kromatitleri zıt kutuplara bakacak şekilde yan yana (tek sıra halinde) dizilerek kinetekor bölgelerinden iğ ipliklerine tutunur.
Anafaz II: Kromozomların kardeş kromatitleri iğ ipliklerinin kasılmasıyla birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler. Birbirinden ayrılan kromatitler kromozom olarak ifade edilir.
Telofaz II: Mitozdaki gibi iğ iplikleri eriyip kaybolurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur. Telofaz II’nin sonunda aynı sitoplazmayı paylaşan iki çekirdek oluşur. Oluşan her iki çekirdekte n kromozomludur.
Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) II: Mitozdaki gibi gerçekleşir. Mayoz bölünme sonucunda 2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu dört yavru hücre oluşur.
Hayvansal Hücrelerde: Çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra sitoplazma ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşmuş olur.
Bitkisel Hücrelerde: Oluşmuş olan iki çekirdekli hücrenin ortasında bir orta lamel (ara lamel) oluşur ve hücre duvarına kadar ulaşır. Dolayısıyla birbirine bitişik iki hücre oluşur.
Mitoz ve Mayoz bölünme Arasındaki Farklar
Mitoz Bölünme
- Her çeşit kromozom yapısına sahip hücre (n, 2n, 3n) mitoz geçirebilir.
- Bir hücrenin bölünmesi ile iki hücre oluşur.
- Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı birbirleriyle ve ana hücre ile aynıdır.
- DNA miktarı değişmez.
- Bölünmenin temel olayı kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.
- Üreme, büyüme, gelişme ve rejenerasyonu sağlar.
- Hayat boyu devam bir olaydır.
- Tetrat, sinapsis ve krossing-over görülmez.
- Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde görülür.
- Mitoz sonucu oluşan bir hücre tekrar mitoz geçirebilir.
- Bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez gerçekleşir.
Mayoz Bölünme
- Sadece 2n kromozomlu üreme ana hücreleri mayoz geçirebilir.
- Bir hücrenin bölünmesi ile dört hücre oluşur.
- Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır ve kromozom yapıları farklı olabilir.
- DNA miktarı yarıya iner.
- Bölünmenin temel olayı homolog kromozomlarn birbirinden ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.
- Sadece eşeyli üremenin gerçekleşmesini sağlar.
- Hayat boyu devam eden bir olay olmayıp sadece üreme döneminde görülen bir olaydır.
- Tetrat, sinapsis ve krossing-over görülür.
- Çok hücreli canlıların üreme ana hücrelerinde görülür.
- Mayoz sonucu oluşan hücre tekrar mayoz geçiremez.
- Bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir.
Mayoz bölünme, eşeyli üreme yapan bütün ökaryot hücrelerde görülür. Mayoz bölünme üreme hücrelerinde gerçekleşir. Vücut hücrelerinde görülmez. Eşeysiz üreyen canlılarda, prokaryotlarda mayoz bölünmeye rastlanmaz. Mayoz bölünme neslin devamı için gerekli olan bölünmedir. Mayoz bölünme sonucunda dört hücre oluşur. Mayoz bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner. Erkekte sperm hücreleri, kadında yumurta hücreleri mayoz bölünmenin başlamasını sağlar.
Mayoz bölünme esas olarak neslin devamını sağlar. Mitoz bölünme ise büyüme, gelişme ve onarımı sağlayan hücre bölünmesidir. Her hücre hayatını devam ettirmek için bölünür. Eşeyli ya da eşeysiz üreme gerçekleştiren her canlı varlığın amacı budur.
- Mitoz Bölünme Nedir? Evreleri ve Özellikleri Nelerdir? >>> Devamı Oku
- Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar Nelerdir? >>> Devamı Oku
yagmur
21 Kasım 2021 at 15:47
cok tesekurler