Kabakulak veya diğer adıyla Epidemik Parotit (Paroditis Epidemika) insanlarda oluşan bir viral hastalıktır. Parotis bezlerinin şişmesiyle karakterize, çocukluk çağının ılımlı viral bir enfeksiyonudur. Kabakulak bütün ırk, cins ve yaşlarda görülmekle birlikte 5-10 yaş arasındaki çocuklarda, kış ve ilk bahar aylarında daha sık görülür. Hastalık, % 25-30 oranında belirti vermeden geçirilir. Direkt (doğrudan) temas veya enfekte bireylerin solunum yolu damlacıkları ile yayılır. Okul çağı çocukları arasında salgınlara neden olabilir. Bulaştırıcılık parotis bezinin şişmesinden 7 gün önce başlayıp 9 gün sonrasına kadar devam eder. Kuluçka süresi 14-21 gündür. Aşı ile önlenebilir bir hastalıktır.
Kabakulak virüsü Paramyxoviridae familyasının zarflı bir RNA virüsüdür. Aşısının geliştirilmesinden ve uygulanmaya başlanmasından önce dünya çapında yaygın bir çocukluk-dönemi hastalığıydı. Bununla birlikte bu hastalık hâlâ üçüncü dünya ülkelerinde önemli bir sağlık sorunudur.
Klinik belirtiler; yüksek ateş, iştahsızlık, kırgınlık, baş ağrısı, boğaz ağrısı ve parotisin şişmesi ile kulak bölgesinde ağrıdır. Hastanın kulak memesi yukarı ve öne doğru kalkmıştır. Her iki parotis şişerse yüz yuvarlak bir şekil alır. Şişlik yaygın, sınırsız ve yumuşaktır. Bu şişlik 8-10 gün içinde geçer. Bu dönemde ağrıyı artıracağı için acı, ekşi, uzun çiğnenen gıdalar ve sıcak uygulamalardan kaçınılmalıdır.
Parotis Bezi: Yanakta, kulak kepçesi önünde ve kulak memesi altında bulunan kulak önü tükürük bezidir.
Tükürük bezlerinin (genelde parotis bezinin) ağrılı bir şekilde şişmesi ve ateş ile belirginleşir. Hastalığın semptomları ağırlaşırsa yani şiddetli baş ağrısı, yüksek ateş, sürekli kusma, devamlı uyku hali ve testislerde ağrı varsa derhal doktora götürülmelidir. Hastalığın semptomları genelde çocuklarda pek ağır değilken, ergen ve yetişkinlerde daha ağırdır. Virüs vücuttaki bez yapılarını tutar, erbezleri gibi ürogenital sistem bezlerini tutması infertilite (kısırlık) veya subfertilite (çocuk sahibi olma yeteneğinin, normale oranla az oluşu hali); parotis bezini tutması sağırlığa varan komplikasyonlara sebep olabilir.
Hastalığın tanısı genellikle klinik belirtilerle konulur. Serolojik testler veya etken izolasyonu yapılabilir. Kanda lökosit ve lenfosit sayısı artar. Etken, virüs olduğundan canlı dokularda kültür yapılır.
Tüm viral enfeksiyonlarda olduğu gibi özel bir tedavisi yoktur, genellikle evde tedavi edilir. Diğer aile üyelerinden ayrı olarak, yaklaşık 10 gün yatak istirahati sağlanır. Semptomlara yönelik tedavi uygulanır. Doktor istemine göre, ağrı kesiciler, ateş düşürücüler verilebilir. Hastaya yumuşak, yutulması kolay yiyecekler ve sıvı verilir. Tükürük salgısını artıracağından ekşi gıdalar, acı, baharatlı yiyecekler verilmez. Boğaz kısmına sıcak ya da soğuk uygulamalar yapılabilir. Hasta eşyaları (çatal, bıçak, kaşık, havlu vb.) bulaştırıcılık süresince dezenfekte edilmelidir. Hastalık ve bulaşma yolları hakkında eğitim yapılmalıdır. Tek testisli kişilere ve gebelere hiper immün kabakulak serumu verilebilir. En önemli korunma, aşı ile sağlanabilir. Ülkemizde kullanılan MMR (canlı kızamık, kızamıkçık ve kabakulak üçlü aşısı), çocuklara 15. ayda tek doz yapılarak % 95 oranında ömür boyu bağışıklık sağlanır.
En önemli komplikasyonu orşittir (testis iltahabı). Tek ya da çift taraflı olabilir. Çift taraflı olursa sterilite (kısırlık) oluşabilir. Ancak yine de bu ihtimal oldukça düşük bir orana sahiptir. Plörezi, menengoensefalit, ovarit, pankreatit, sağırlık, mastit, nefrit, myokardit ve gebelerde düşük diğer komplikasyonlarıdır.
Kabakulağın iyileştirici tedavisi yoktur. Tedaviler kabakulak belirtilerinin hafifletilmesine yöneliktir. Vücut, virüse karşı antikorlar geliştirerek kendi kendine iyileşir. Böylece kişiye hayatı boyunca bağışıklık kazandırır. Bir kez kabakulak olan kişinin bir daha hayatında kabakulak geçirmesi çok ender görülür. Antibiyotik tedavisine gerek yoktur. Ancak doktor tavsiyesine göre bazı ilaçlar verilebilir. Hasta bol bol istirihat etmelidir. Kabakulak hastaları bol soğuk sıvı (özellikle su) içmelidir. Meyve suyundan kaçınılmalıdır. Meyve suyu tükürük üretimini teşvik eder. Kabakulak döneminde tükürük üretimi ağrı verebilir.
