Ekoloji (ya da Doğa Bilimi), canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkilerini inceleyen bilimdir. Ekoloji sözcüğü ilk olarak Alman biyoloji uzmanı Ernst Haeckel tarafından 1866 yılında eski yunanca Oikos (evcik, konut) ve Logos (bilim) kökenlerinden bir terim olarak türetilmiş ve kullanılmıştır.
Ekoloji; bitkiler, hayvanlar, insanlar hatta mikroorganizmaları içeren canlılar topluluğu ile toprak, su vb. çevre elemanlarını inceleyen ve canlılar ile çevre elemanlarının birbiri ile etkileşimini araştıran bir bilim dalıdır. Canlıları ve yaşam alanlarını inceleyen bir bilim dalı olması nedeniyle çevre korumasına da katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda ekolojinin sayıları milyarları bulan canlı yaşamını önemli derecede etkileyen kapsamlı konuları içerdiğini söylemek mümkündür.
Ekoloji, canlılar ve onların yaşam ortamlarını incelediği için oldukça kapsamlı bir bilimdir. Kapsamlı olması neticesinde birçok bilim dalı ile ilişki içerisine girmiştir. Bilim dallarına ait araştırmalarda ekoloji biliminin katkısı büyüktür. Örneğin, bir sosyolog toplumların yaşama alanlarını araştırırken ya da bir ziraatçı yeni bir tarım ürünü yetiştirirken ekolojiden yararlanır. Özellikle son yıllarda hukuk, tıp, mimari ve mühendislik daları da ekolojiden yararlanmaktadır.
Ekolojinin anatomi, bitki beslenmesi, botanik, fizik, fizyoloji, coğrafya, klimatoloji, kimya, jeoloji, jeomorfoloji, meteoroloji, morfoloji, patoloji, pedoloji ve zooloji gibi bilim dalları ile yakın ilgisi vardır.
Ekolojinin Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi
Ekoloji bilimi; atom parçalarından, evrenin kendisine kadar uzanan madde organizasyonu basamaklarından organizmalar, popülasyonlar, komuniteler ve ekosistem basamakları ile daha yoğun ilgilenir.
Ekolojinin Organizasyon Basamaklarındaki Yeri
Atom > Moleküller > Hücreler > Dokular > Organlar > Organizmalar (Canlılar) > Popülasyonlar > Komüniteler > Ekosistem > Ekosfer > Dünya > Gezegenler > Galaksiler > Evren
Ekoloji İlgili Kavramlar
Popülasyon: Belli bir alanda yaşayan aynı türdeki canlı topluluğuna popülasyon denir. Örneğin aynı gölde yaşayan alabaliklar, alabalik popülasyonunu oluşturmaktadır.
Komunite: Popülasyonların oluşturduğu topluluğa komunite denir. Örneğin; aynı gölde yaşayan alabalık, sazan, yayın gibi balık popülasyonları komuniteyi meydana getirir.
Habitat: Popülasyona ait canlıların yaşama alanına habitat denir.
Ekolog: Ekoloji bilimine dair araştırma, inceleme, deney, gözlem ve benzeri çalışmaları yapan kişilerdir.
Ekosistem: Canlıların ve onların yaşam alanlarını oluşturan çevrenin karşılıklı etkileşimlerine ekosistem denir.
Ekolojik Döngüler: Yaşam için gerekli olan su, besin, oksijen gibi temel maddelerin canlı ve cansızlar arasındaki doğal dolaşımına ekolojik döngü denir.
Biyom: Belli bir bölgede yaşayan hayvan ve bitki topluluklarına biyom denir.
Niş: Ekosistem içindeki canlıların görevlerine niş denir.
Fotosentez: Yapısında klorofil taşıyan canlıların (bitkiler) ışık enerjisi ile kendilerine organik bileşikler üretmesine fotosentez denir.
Biyolojik Çeşitlilik: Bitki ve hayvanların tür ve gen çeşitliliğine biyolojik çeşitlilik denir.
Ekolojinin Çalışma Alanları
Ekolojinin uğraşı alanı ‘karşılıklı ilişkilerin incelenmesidir’. İnceleme ve araştırma konularını birkaç başlık altında toplamak gerekirse:
1- Canlı organizmalara ait bireylerin yaşayıp gelişmesini sağlayan ve çevre faktörleri olarak adlandırabileceğimiz, klimatik (iklim özellikleri), edafik (toprak özellikleri), fizyografik (yeryüzü şekli ve yapısına bağlı özellikler) ve biyotik (diğer canlı varlıklar) faktörleri incelemek, organizmaların bu doğal koşullara karşı davranışını ve buna dayanarak bireylerin yetişme ortamı isteklerini belirlemektir. Böylece, belirli organizmaların niçin belirli ortamlarda yaşadığını, bireylerin sayılarını ve yaşam şekillerini kontrol altında tutan doğal etkenlerin neler olduğu ortaya çıkmaktadır.
2- Aynı türden oluşan canlılar toplumunun (populasyon), yapısını, gelişim şeklini, populasyon içi ve diğer populasyonlarla olan ilişkilerini, beslenme ve enerji temini konularını araştırır.
3- Çeşitli canlılara ait toplumlarla, içinde yaşadıkları fiziksel mekandan oluşan doğal sistemlerin (ekosistem) öğelerini, tiplerini, zamanla değişimlerini (evrim ve süksesyon) vb. diğer karmaşık ilişkilerini inceler ve araştırır.
Ekolojinin Alt Dalları
Ekoloji genel olarak ‘Birey Ekolojisi’ ve ‘Toplum Ekolojisi’ olmak üzere iki alt dala ayrılmaktadır. Ancak canlılara ait ilişkilerin, egemen yaşam ortamlarının ve canlıların çeşitliliği esas alınarak yeni birçok ekoloji alt dalları oluşup gelişmiştir. Bunların başlıcaları: Populasyon Ekolojisi, Peyzaj Ekolojisi, Karasal Ekoloji, Deniz Ekolojisi, Göl- Akarsu Ekolojisi, Bitki Ekolojisi, Hayvan Ekolojisi, Paleoekoloji, Orman Ekolojisidir.
Kaynak:
- http://www.wiki-zero.com
- Sakarya Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mahnaz Gümrükçüoğlu Ders Notları
- Aile ve Tüketici Hizmetleri – Ekoloji MEGEP Yayınları
